پپیشینه آواز خراباتی (جاهلی) کوچه باغی یا باباشمل (بیات تهران)

این نوع از آواز معمولاً توسط داش مشدی ها و لوطی ها خوانده می شد. آنان آخر شب و در حال عبور از کوچه ها نوعی آواز برگرفته از موسیقی دستگاهی می خواندند که بعدها به عنوان "بیات تهران" هم معروف شد. این شیوه بعدها به سبک جاهلی و بیات ری نیز معروف شددو همچنین با نام های مختلفی همچون «کوچه باغی»، «باباشمل»، «جاهلی» و «خراباتی» مشهور است.

اولین کسی که رسماً در این سبک خواند جواد بدیع زاده خواننده ترانه مشهور خزان عشق (شد خزان) بود و اولین صفحه رسمی بیات تهران را در سال ۱۳۱۴ در حلب سوریه با همراهی ویلن صبا ضبط کرد که روی اول صفحه، دعای عاشق و روی دوم آن، نفرین عاشق نام دارد که اشعارش از شاهد کفاش خراسانی است.

بدیع زاده در کتاب خاطراتش (از گلبانگ محراب تا بانگ مضراب) ماجرای ضبط اولین صفحه رسمی بیات تهران را در حدود سال 1314 در حلب با همراهی ویولون ابوالحسن صبا اینگونه شرح می دهد که شبی که در تدارک سفر بیروت و حلب برای ضبط چند صفحه بوده است در منزلش مهمانی می دهد. مهمانانش عبارت بوده اند از: ذکاءالملک فروغی، ملک الشعرا بهار، سید کاظم خان اتحاد مدیر روزنامه امید، ابوالحسن صبا، حبیب سماعی و حسین یاحقی.

بدیع زاده آن شب به سبک داش مشدی های تهران، غزلی از سعدی می خواند. پس از پایان آواز، فروغی ضمن تشویقش به او می گوید: «این هم طرز مطلوبی از خواندن است... ولی نکته ای را باید تذکر بدهم و آن این است که اولاً این رقم آواز را با شعر سعدی و حافظ و این قبیل گویندگان نباید خواند... این رقم آواز یکی از آوازهای سنتی قدیم است و نباید گفت آواز باباشمل بلکه این آواز هم همان آوازهای قدیم که به نام بیات معروف است مثل بیات اصفهان، بیات ترک، بیات کرد و بیات های دیگر. باید بگویید بیات ری که در واقع می رساند که اهل ری در قدیم، در کوچه و بازار، این رقم آواز می خواندند و یا لااقل بگویید بیات تهران».

آواز بیات تهران جدا از موسیقی دستگاهی ایران نیست، حتی فواصل و گوشه‌های خاصی هم ندارد. در واقع لهجه‌ای ویژه برخاسته از فرهنگ جنوب تهران و ری است. بكار بردن ادوات كلامى نظیر امان امان و اى روزگار، مهمترین ویژگی خواندن آنست. بعد از بدیع زاده افرادی نظیر سعادتمند قمی، دلکش، پرویز خطیبی، حسن شهرستانی، عباس قادری، ایرج، مرشد ولی الله ترابی، عبدالعلی همایون، مرتضی احمدی و عزت الله انتظامی این سبک را رواج دادند (البته دلکش صرفاً خواننده این سبک نبود).

خواندن این شیوه، گوشه یا دستگاه خاصی نیست. زیرا با ویژگیهای یاد شده خواننده ماهر میتواند در هر گوشه‌ از موسیقی ایرانی آنرا بخواند، اما بیشتر در درآمد و مخالف سه گاه و بیات راجه خوانده میشود. اقتباس از گلبانگ محراب تا بانگ مضراب، خاطرات جواد بدیع زاده - تهرون و تهرونی اثر مرتضی احمدی یکی از کسانی که بعد از زنده یاد جواد بدیع زاده این سبک از آواز خوانی را رواج داد حسن شهرستانی معروف به حسن خشتک بود.

حسن شهرستانی سبکی از غزلخوانی را اجرا می کرد که بسیار دلنشین بود وبنام «غزل خراباتی» شناخته میشد. دیری نپایید که نام او در شهر پیچید و او کم کم سر از نمایشنامه ها درآورد تا در آنها نقش غزلخوان را ایفا کند. با استقبال مردم از صدا و سبک او، کاستها نیز با نام غزل خراباتی حسن شه دهدرستانی (حسن خشتک) پر شد و به بازار آمد.