قِیچَک یا قیژک یکی از سازهای زهی در موسیقی ایرانی است که مانند کمانچه با آرشه نواخته می‌شود. ساز قیچک اساساً محلی است و بیشترین رواج را در نواحی جنوب شرقی ایران و خصوصااستان سیستان و بلوچستان و هرمزگان دارد. در شمال افغانستان نیز قیچک در موسیقی سنتی رواج وسیعی دارد. نواختن این ساز امروز فقط در بلوچستان و سیستان معمول است.
قیچک سیستانی
خصوصیات ظاهری قیچک بلوچی با نوع سیستانی تاحدودی متفاوت است. قیچک سیستانی باریک‌تر و بلندتر از قیچک بلوچی است، تعداد وترهای آن کمتر و شیوه‌های اجرایی آن نیز ساده‌تر است.
قیچک بلوچی
قیچک بلوچی تقریباً در بیشتر انواع موسیقی بلوچستان، ازجمله سَوت، و گواتی، حضور و کاربردهای متنوعی دارد. قیچک سیستانی، اغلب در مجالس عروسی و شادمانی نواخته می‌شود.
این ساز از بلوچستان و سیستان، به برخی از مناطق مجاور و گاه غیر مجاور نیز راه یافته است؛ ازجمله منطقۀ کهنوج در استان کرمان، میناب، بندر چارک و بستک در استان هرمزگان.
قیچک در دوران باستان از جمجمه اسب ساخته می‌شد که شکل کنونی آن به این علت است. همراه با هر کاروان بزرگ، یک نوازنده قیچک به نوازندگی می‌پرداخت تا مسافران توان بیشتری برای طی راه داشته باشند. به همین دلیل قیچک گستردگی زیادی پیدا کرد و نمونه‌های مختلف آن را می‌توان از شرق تا غرب مشاهده کرد.
این ساز دارای قدمت بسیار زیادی است.
از نظر نوازندگی شبیه به ویولن‌سل است و حتی در نوع بزرگ‌تر آن که به قیچک بم معروف است، از آرشه ویولن‌سل استفاده می‌شود.
در نوع محلی این ساز از کمانه استفاده می‌شد .
قیچک‌نواز هنگام نوازندگی، قیچک را نشسته به صورت عمودی با دست چپ نگه می‌دارد و با دست راست آرشه را به صورت افقی در حرکات رفت و برگشت بر سیم‌های آن می‌کشد. طول این ساز حدود ۵۶ سانتی متر است.
در اغلب نغمه های بلوچی ساز اصلی محسوب می شود و تنها به وسیله ی این ساز است که نوازنده ی بلوچ می تواند غم و اندوه درون خود را با همان سوزناکی حکایت کند.
از نظر آن ها قیچک،مناسب ترین ساز برای اجرای آهنگ های غم انگیز و شاد است.
بلوچ ها قیچک را «سرود» یا «سروز» نیز می نامند و به نوازنده ی آن سرودی یا سروزی می گویند.
در شمال افغانستان نیز قیچک در موسیقی سنتی رواج وسیعی دارد. در ولایات مثل بغلان، کندز و بلخ از قیچک در محافل عروسی و دیگر مراسم خوشی استفاده می‌شود.
قیچک‌ها در این مناطق به دو صورت ساخته
می شوند که تفاوت آنها در تعداد وترهای اصلی و فرعی می باشد..
قسمتهای اصلی قیچک عبارتند از:
۱. کاسه (چوب توت و گردو)
۲. دسته و سر پنجه (چوب توت و گردو)
۳. گریپ (آبنوس ، رز وود)
۴. خرک (چوب کبوده)
۵. گوشی ها(چوب گردو)
قیچکهای تولیدی دارای ۴ سیم اصلی و فاقد سیم های فرعی می باشند.
جنس کاسهٔ طنینی قیچک از چوب گردو یا توت بوده و جنس دسته ی قیچک از همان جنس چوب بدنه است که به صورت یک تکه با بدنه تراشیده می شود. قیچک دارای ۴ سیم از جنس فلز است که چهارمین سیم، روکش دار و ضخیم تر است.
معمولا در ساخت قیچک از پوست آهو یا گوسفند استفاده می‌شود.
با رواج بیشتر قیچک، با حمایت وزارت فرهنگ و هنر ساختمان و کوک آن تکمیل و تنظیم شد و سه گونه قیچک تکمیل‌تر به نام‌های
قیچک سوپرانو (به طول ۵۶٫۵ سانتیمتر)
قیچک آلتو (۶۳ سانتیمتر)
قیچک باس به همان نسبت بزرگ‌تر ساخته‌اند.
وسعت هریک از این انواع حدود سه اکتاو است. قیچک سوپرانو سازی است که قابلیت تکنوازی و همنوازی هر دو را حائز است ولی دو نوع دیگر (آلتو و باس) بیشتر به منظور همنوازی در ارکستر به کار می‌رود. آرشهٔ قیچک، پس از استاندارد سازی، عیناً همان آرشه ویولن است.
زنده یاد علی محمد بلوچ‌معروف به علیوک از بزرگترین نوازندگان قیچک بلوچ بوده است. از دیگر نوازندگان معروف قیچک نیز می توان به زنده یاد حسین فرهاد پور،رحمت الله بدیعی،اردشیر کامکار،پروین صالح و پروین شکالور اشاره کرد.
از سازندگان به نام این ساز نیز می‌توان به استاد حسین قلمی و استاد معروف صفرزاده اشاره کرد.
استاد حسین قلمی