ردیف چیست؟

تصویر قدیمی ساز نواز ایرانی

ردیف، در تئوری موسیقی ایرانی، به طرز قرار گرفتن آهنگ‌ها و نغمات موسیقی گفته می‌شود. هر یک از این آهنگ‌ها، که به آن یک گوشه گفته می‌شود و با کلامی دیگر

«ردیف» به معنی مجموعه ای عظیم و جامع از قطعات موسیقی است، (رپرتوار) که ترتیب قرار گرفتن اجزا در آن دارای اهمیت ویژه ای می باشد. هر دو مفهوم یکپارچگی و ترتیب، بطور همزمان از کلمه ردیف استنباط می شود. اصطلاح ردیف در موسیقی به معنی چیزی است که پی در پی و مرحله به مرحله پیش می رود.

آقا حسینقلی خان

آقا حسینقلی خان

همانگونه که از معنای خود کلمه ردیف مشخص است، به پشت سر هم قرار گرفتن گوشه‌ها در یک دستگاه و یا یک آواز مربوطه گفته می‌شود.

گردآوری و تدوین ردیف به شکل امروزی در واقع از اواخر سلسله زندیه و اوایل سلسله قاجاریه آغاز شده است. در حقیقت در اوایل دوره قاجار سیستم مقامی موسیقی ایرانی تبدیل به سیستم ردیفی شد و جای مقام‌ها را، ۷ دستگاه و ۵ آواز گرفت.

میرزا عبدالله

میرزا عبدالله

شکل‌گیری ردیف موسیقی ایرانی به «علی‌اکبر فراهانی» و فرزندانش «میرزاعبدالله(استاد تار)» و «آقاحسینقلی» که از موسیقی‌دانان دربار قاجار بودند نسبت داده می‌شود که توسط «کلنل وزیری» جمع آوری شده‌است.

انواع ردیف

«ردیف» اساسا به دو شکل «سازی» و «آوازی» اجرا می شود. بین این دو نوع، ردیف سازی گستردگی بیشتری نسبت به ردیف آوازی دارد.

از جمله ردیف‌های سازی می‌توان «ردیف میرزاعبدالله» و «ردیف آقاحسینقلی» و از جمله ردیف‌های آوازی می‌توان «ردیف دوامی» و «ردیف طاهرزاده» را نام برد.

همانطور که در بالا نیز گفته شد، اولین شخصی که ردیف را به نت درآورد، «علینقی وزیری» و اولین شخصی که ردیف را از دربار به میان توده‌ها برد، «درویش‌خان» بود.

درویش خان

درویش خان

ردیف شامل دوازده مقام است (هفت دستگاه و پنج آواز).

ممکن است تصور شود که برای دوازده دستگاه یا دوازده مایه، دوازده گام مختلف نیز داریم.

در حقیقت همه آنها از گام پنج دستگاه اصلی یعنی شور، همایون ، سه گاه ، چهارگاه و ماهور به وجود می آیند.

عبدالله دوامی

عبدالله دوامی

در گام شور «ابوعطا» «بیات ترک» «افشاری» و «دشتی»

در گام همایون «بیات اصفهان» ریشه گرفته اند.

«نوا»و «راست پنجگاه» هم گام هایی شبیه شور و ماهور دارند.

دستگاه «شور» یکی از مهمترین دستگاهها می‌باشد که علاوه بر ظرفیت دستگاه شور در تولید موسیقی، حالت این دستگاه به باورهای فرهنگی ایرانیان نزدیک تر از سایر دستگاههاست.

در تدریس هم با توجه به اهمیت آن در ابتدا شور و پس از آن به ترتیب آوازهای آن قرار می گیرد.

ترتیب قرار گرفتن دستگاهها در ردیف:

شور، ابوعطا، بیات ترک ، افشاری ، دشتی

و پس از آن سه گاه ، چهارگاه، ماهور ، همایون و اصفهان

در انتها هم راست پنجگاه و نوا می آید

کلنل وزیری

کلنل وزیری

«ردیف موسیقی ایرانی» در اکتبر سال ۲۰۰۹ در یونسکو بعنوان میراث فرهنگی ناملموس ایرانیان به ثبت رسیده و این مسئولیت ما را نسبت به ردیف نه تنها کمتر بلکه بیشتر می کند.

استاد علی اکبر شهنازی

استاد علی اکبر شهنازی

ابوالحسن صبا

ابوالحسن صبا

فرامرز پایور

فرامرز پایور

ردیف های سازی و آوازی موسیقی ایرانی

  • ردیف میرزا عبدالله
  • ردیف آقا حسینقلی
  • ردیف درویش خان
  • ردیف علی اکبر شهنازی
  • ردیف علی نقی وزیری
  • ردیف مرتضی نی داوود
  • ردیف موسی خان معروفی
  • ردیف ابوالحسن صبا
  • ردیف عبدالله خان دوامی
  • ردیف علی تجویدی
  • ردیف فرامرز پایور
  • ردیف محمود کریمی
  • ردیف نورعلی برومند
  • ردیف سعید هرمزی