آشنايي ايرانيان با کنسرت در غرب نخستين گام پيدايش کنسرت در ايران بود. انجمن اخوت نيز در برگزاري کنسرت نقش مهمي ايفا کرد. همزماني اين تحولات با جنبش مشروطه، احزاب وقت را در برگزاري کنسرت هاي عمومي ترغيب مي کرد.

بعد از صدور فرمان مشروطیت، محمدعلی‌شاه بدون دعوت از نمایندگان مجلس تاجگذاری کرد و از همان ابتدا خصومت او با مشروطیت آشکار شد... این موضوع تجمع گروه‌ها را فراهم کرد... نوازندگان از آن محیط اجتماعی به سرعت استفاده کرده و به تشکیل کنسرت‌هایی در فضای باز اقدام کردند. ارکستر درویش‌خان در انجمن اخوت که بیشتر اعضای آن روشنفکران و تحصیل‌کردگان آن زمان بودند، به‌همین ترتیب تشکیل شد.

تصویری از ظهیرالدوله برگزارکننده اولین کنسرت عمومی در ایران

ظهیرالدوله

نخستین کنسرت‌ عمومی در باغی نزدیک حومه شهر تهران آن زمان که باغ بهجت‌‌آباد نامیده می‌شد به مناسبت تولد حضرت علی (ع) توسط انجمن اخوت به وسیله صفاعلی ظهیر‌الدوله موسس آن، ترتیب داده شد که چند سال در همان روز ادامه داشت.

انجمن اخوت در تهران کنسرتی با همت درویش‌خان و عارف قزوینی یک ماه بعد از فتح تهران برای کمک به بازماندگان شهدا و زخم‌خوردگان مشروطه در حیاط خانه ویران شده علی‌خان ظهیرالدوله برپا نمود.

غزليات و تصنيف هاي سياسي عارف که در کنسرت ها ارائه مي شد، نقش مهمي در تهييج افکار عمومي داشت.

تصویر درویش خان

درویش خان

تصویر ظهیرالدوله

ظهیرالدوله

ارکستر انجمن آغاز یک حرکت نوآورانه در موسیقی ایران بود، ترکیبی تازه از سازهای ایرانی و فرنگی که بعضی از آثار به فرم‌های غربی مثل مارش و پولکا نوشته می‌شدند.

رییس ارکســــتر، غلام حسین خان درویش بود و بهترین نوازندگان و خوانندگان زمانه در این اجراها شرکت داشتند‌:

  • نوازندگان سه تار : دکتر «مهدی منتظم‌الحکما» و «حسین هنگ‌آفرین» از شاگردان خاص میرزاعبدالله
  • نوازندگان پیانو: «مشیر همایون»، «غلامرضا سالارمعزز» و «یوسف فروتن»
  • نوازندگان تار: «ارفع الملک»، «یوسف‌خان صفایی»، «یحیی‌خان قوام‌الدوله‌ای»، «فخام الدوله»، «علینقی وزیری»، «اسماعیل قهرمانی»، «شکرالله» معروف به شکری و «حاج غلامرضا» معروف به گاوی
  • نوازندگان ویولن: «حسین اسماعیل‌زاده کمانچه‌کش»، «تقی دانشور» (اعلم السلطان)، «رکن‌الدین خان»، «حسام‌السلطنه» و «حشمت دفتر»
  • نوازندگان ضرب: «حاجی‌خان ضرب» و «رضاقلیخان» که رضاقلی‌خان گاهی آواز هم می‌خواند.
  • نوازندگان نی: «نایب اسدالله» معروف به نایب و «شاهیدی»
  • و خوانندگان ارکستر «ناصر سیف»، «میرزا حسین ساعت‌ساز» و «سیدحسین طاهر زاده» بودند.

در کنسرت‌های انجمن اخوت برای شروع اجرا و همنوازی اعضای ارکستر درویش‌خان ابتکار جالبی کرد و پیش‌درآمد را ابداع کرد.

تعدادی زیادی نوازندگان آن زمان در آن کنسرت شرکت داشتند و برای آنکه بتوانند نغمه واحدی را بنوازند نوعی آهنگ ضربی که توسط درویش‌خان رییس ارکستر ساخته شد و به نام پیش‌درآمد نام گرفت در همنوازی مورد استفاده قرار گرفت، همان‌گونه که از نام پیش‌درآمد برمی‌آید، آن آهنگ مدخلی برای درآمد دستگاه مورد نظر به شمار می‌آمده است که بصورت ساده بدون هارمونی و به صورت یک‌ صدایی توسط نوازندگان ارکستر اجرا می‌گشت.

حسین طاهرزاده در انجمن اخوت

حسین طاهرزاده (خواننده)

غیر از کنسرت های درویش خان با انجمن اخوت در تهران، او در سال ۱۲۸۸ خورشیدی همراه چند هنرمند سرشناس دیگر یعنی؛ حسین طاهرزاده، باقرخان رامشگر، اقبال آذر و عبدالله دوامی و به درخواست مشروطه خواستار برای سه شب کنسرتی در شهر رشت برپا کردند. این گروه برای ضبط صفحه از روسیه راهی لندن بودند و چند روزی در این شهر توقف کردند. چند عکس معروف هم از این گروه باقی مانده است؛ گروهی که سفر آنها الهام بخش علی حاتمی برای ساخت فیلم دلشدگان هم بود.


درویش خان این کنسرت ها را با اهداف اجتماعی روی صحنه برد.

کنسرت برای ایجاد مدرسه فرهنگ، کنسرت به نفع حریق زدگان آمل، کنسرت برای ایتام بی بضاعت مدارس ملی کنسرت برای بازسازی خرابی های آتش سوزی بازار، کنسرت برای غارت شدگان ارومیه از جمله این برنامه ها بود.

او همچنین کنسرتی در سفارت روسیه به نفع قحطی زدگان روسیه ترتیب داد که وزارت جنگ طی نامه ای در اردیبهشت سال ۱۳۰۱از او قدردانی کرد.

با گذر زمان بر تنوع کنسرت هاي ايراني و غربي افزوده شد. مي توان کنسرت را از مهم ترين پديده هاي موسيقايي پس از مشروطه دانست.