آشنایی با سازهای بادی

ساز بادی را میتوان قدیمی ترین انواع ساز ساخته شده در طول تاریخ نامید. انسان های نخستین به صورت کاملا تصادفی آموختند که میتوان با دمیدن هوا در اجسام مختلف مانند(گیاهان و چوب برخی درختان، سوراخ کردن شاخ یا استخوان حیوانات) صداهایی را ایجاد کرد.

از این سازها معمولا در مراسم های مختلف بزمی، رزمی و مذهبی استفاده می شود و در پایکوبی ها و رقص ها متداول بوده است. شعرا و عارفان نیز از تاثیرات روحی و روانی آن برانسان و درمان بیماری های روحی در آثار خود بسیار گفته اند.

امروزه ساز بادی در انواع و مدل های مختلف با استفاده از متریال های متفاوت(چوب و فلز) ساخته و مورد استفاده قرار میگیرند. یکی از دلایلی که باعث شد ساز بادی نسبت به سایر سازها زودتر شناخته شود نحوه ارتباط انسان ها با یکدیگر بود که از طریق دهان انجام میشد.

سازهای بادی به دو دسته: برنجی و چوبی تقسیم‌بندی می‌شوند. این دسته‌بندی بر اساس متریال به کار گرفته شده در ساخت ساز ها نمی‌باشد. بلکه بر اساس نحوه به صدا در آوردن ساز در قسمت دهنی است. (یعنی نحوه نوازندگی با ساز)

نحوه اجرا با سازهای بادی چوبی فقط به صورت دمش یا مکش هوا میباشد. یعنی به صورت مستقیم، داخل ورودی هوا دمش انجام میدهیم.

اما در سازهای بادی برنجی صدا به وسیله لرزش لب ها به همراه فقط دمش هوا در قسمت دهنی صورت میگیرد.

در برخی از این سازها، هوا به صورت رفت و برگشتی (دمش و مکش) و برخی دیگر فقط به صورت رفت (دمش) هوا به صدا در می‌آید.

بطور مثال سازهایی مانند (فلوت ریکوردر، فلوت، کلارینت یا سازدهنی) در دسته ساز بادی چوبی قرار دارند. هرچند که ممکن است بدنه ی آن ها از فلز ساخته شده باشد .

ساز باسون

سازهای بادی چوبی در اندازه های متفاوت موجودند. در بین این سازها فلوت و کلارینت دارای اندازه کوچک ولی باسون و ابوا بزرگ و ظریف اند و باید با دقت از آنها نگهداری کرد. این نوع سازها علاوه بر سبک کلاسیک در سبک های موسیقی جاز، فولک و پاپ کاربرد دارند. در این سازها صداها و نوسان ها با زیر و بمی متفاوت، توسط سوراخ های کوچکی که در طول بدنه ساز موجود است حاصل می شود و در واقع نوازنده با قراردادن انگشت بر روی آنها صدا را ایجاد می کند.

قمیش

این سازها یا باقمیش و یا بدون قمیش نواخته می‌شوند

«قمیش» یا «زبانه» قطعه‌ای که در بعضی از سازهای بادی مانند سرنا، ابوا، فاگوت، کلارینت و ساکسوفون بکار می‌رود و آلت اصلی تولید صدا در این‌گونه سازها است.

اکثر ساز های بادی دارای تیغه (قمیش) هستند که با دمیدن هوا و به ارتعاش درآوردن آن ها صدا تولید میشود اما فلوت به وسیله نوسان هوا صدا تولید میکند و فاقد دهنی است.

سازهای بادی برنجی

صدا در این نوع سازها بر اثر ارتعاش هایی در لوله و به خاطر تماس و لرزش لب های نوازنده در درون کاسه دهنی تولید می شود. جنس آنها از برنج، مس وگاهی اوقات نقره است. این سازها صدای قوی و پرحجمی دارند و نسبتا بزرگ هستند. مانند فلوت، ترومبون، ترومپت، هورن و کورنت

پن فلوت

در انتخاب یک ساز مناسب باید موقعیت ها، محدودیت ها و تواناییهای خود را در نظر بگیرید. داشتن ریه های قوی در سازهای برنجی مهم است و اگر مشکل تنفسی دارید، بهتر است در انتخاب ساز خصوصا سازهای بادی تجدید نظر کنید .

اندازه دستها و انگشتان نیز در این مورد مهم است. صدای ساز و موقعیت زندگی خود را نیز در نظر بگیرید بعضی از سازها با توجه به صدایی که دارند قابل استفاده در آپارتمان نیستند.

در استفاده از سازهای بادی، شیوه صحیح و اصولی نفس گیری بسیار مهم است و داشتن اساتید با تجربه در این زمینه به شما کمک خواهند کرد زیرا تنفس هنگام نواختن با این نوع از سازها نیاز به مهارت بالایی دارد که تنها با تمرین و پشتکار این تسلط شکل خواهد گرفت.

سازهای بادی با توجه به جنس و شکل ظاهری در دوران مختلف دچار تغییراتی شده اند و هرکدام ریشه در فرهنگ و پیشینه قوم خاصی اند و هر کشوری ساز سنتی مخصوص خود را دارد.

به راحتی میتوان لقب قدیمی ترین ساز بادی جهان را به فلوت نسبت داد. فلوت یک ساز بادی است که در واقع از یک لوله چوبی یا فلزی و تعدادی کلید، تشکیل شده است. اکثر ساز های بادی دارای تیغه (قمیش) هستند که با دمیدن هوا و به ارتعاش درآوردن آن ها صدا تولید میشود اما فلوت به وسیله نوسان هوا صدا تولید میکند.

فلوت فقط از طریق دمش هوا صدا تولید میکند و در واقع فاقد دهنی میباشد.

• سازهای بادی چوبی بی زبانه: سازدهنی(هارمونیکا),فلوت، پن فلوت
• سازهای بادی یک زبانه: کارینت، ساکسیفون ، زافون
• سازهای بادی دوزبانه: ابوا، فاگوت،دالسیان، شامز
• سازهای برنجی: ترومبون، ترومپت، هورن، توبا، کورت

سازهای بادی ایرانی در طول تاریخ بسیار مهم بوده‌اند و در اعلان‌جنگ، اطلاع‌رسانی، شادی و غم مورداستفاده قرار می‌گرفته‌اند و نباید نقش مهم آن‌ها را در فرهنگ و موسیقی کشورمان نادیده گرفت.

از کهن‌ترین سازهای بادی ایرانی، ساز نی است. این ساز که صدایی عمیق و نافذ دارد و از جنس نی نیزار است.

بدنه ساز نی از ۶ گره و ۷ بند ایجاد شده و به همین دلیل به آن «نیِ هفت بند» می‌گویند. از نظر ظاهری، طول نی از ۳۰ تا ۶۵ و قطر آن بین ۱.۵ تا ۳ سانتی‌متر است. همچنین ۵ سوراخ در جلو و ۱ سوراخ در قسمت عقب ساز تعبیه شده است. در نواحی ایران که نی همراه چوپانان، ساربانان و شبان‌هاست، تعداد این سوراخ‌ها بین ۴ تا ۶ عدد متغیر است

ارغنون برقی

سازهای بادی ایرانی

دودوک

بالابان(آذربایجان)

سرنا(خراسان، کرمانشاهان، فارس یا شاهسونی)

دوره

نی(یک ساز موسیقی ملی محسوب میشود و تمام فواصل موسیغ ملی ایران با آن قابل اجراست )

نی لبک(بلوچستان)

قرنی(مازندران)

دوران(کردستان)

نی انبان( بوشهر)

هارمونیا (بلوچستان)

گارامون یا قارامون (آذربایجان نوعی آکاردئون)

کرنا(شمالی،فارس,مشهد)

شمشال(کردستان قدیمی‌ترین و رایج‌ترین سازهای کردستان است که در واقع همان نیِ چوپان است و مقام‌ها و نواهای محلی با آن اجرا میشود.)

ارغنون برقی(ارغنون يكي از سازهاي باستاني ايران است كه در اشعار شاعران پارسي گو بسيار از آن ياد شده است. اين ساز به گفته بعضي از مورخان موسيقي، قديمي ترين آلت ملوديت موسيقي است و ايده ساخت آن از توليد صدايي ناشي از وزش باد در نيزارها گرفته شده است. ارغنون در غرب به ارگانوم تغيير نام مي دهد و پايه ساخت «ارگ» کلیسا می‌باشد.)