بیوگرافی شیر محمد اسپندار

شیرمحمد اسپندار در سال ۱۳۱۰ هجری خورشیدی در بمپور بلوچستان متولد گردید.

شش هفت ساله بود که گله‌داری می‌کردو نی‌نوازی را در گله‌داری آموخت و در واقع علاقه‌مندی وی به نواختن نی سبب شد تا از هفت ‌‌سالگی به فراگیری ساز «نل» - نوعی نی - روی آورد.

پدر شیرمحمد، درآمد خوبی نداشت و به همین دلیل وی را برای کارگری در کراچی پاکستان پیش عمویش فرستاد. آنجا با دختر عمویش ازدواج کرد و یک فرزند هم از او دارد، اما بعدها از همسرش جداشد، اما هیچ وقت عشق نی از سرش بیرون نرفت.

در یک مراسم عروسی در پاکستان، دست تقدیر وی را با نوازنده‌ای که «نی» می‌نواخت آشنا کرد. وی تنها با نگاه کردن به حرکت انگشت‌های این نوازنده که همزمان در حال نواختن دو نی بود، توانست یاد بگیردکه چگونه با دو نی بنوازد.

«جمال شاه»، نوازنده مشهور دونلی یا «جفت نی» در زمان خود بود. بعد از شنیدن ساز اسپندار به بازوی وی زد وگفت: اگر علاقه‌مند یاد گرفتن این ساز هستی حتما یاد می‌گیری. اما نواختن همزمان دوتا نی بسیار مشکل بود و نفسگیری آن سخت.

این اتفاقات مربوط به سال ۱۳۳۷ بود و شیرمحمد در آن زمان حدودا ۱۶ سال داشتم. پس از این که بخوبی نواختن این ساز را یاد گرفت به کشور برگشت و در ایران با دومین دخترعمویش ازدواج کرد. او چهار پسر و دو دختر دارد اما هیچ‌کدام از فرزندان او علاقه‌ای به موسیقی ندارند.

در آن دوره موسیقی چندان مرسوم نبود و هر کسی با آن سروکار نداشت.

«آن زمان وقتی دونی می‌نواختم، پشت سرم گفته بودند شب و روز خواب ندارد، در جوانی فکرش خراب شده و دائماً نی می‌نوازد.»

وی میگوید: «من ساز دونلی را در ایران برای هیچ در و همسایه یا حتی در مراسم عروسی شخصی هم نزده‌ام و تنها برای دل خودم می نواخت و اوضاع به گونه ای بود که به کار کشاورزی پرداختم،»

سال ۱۳۵۱به شیراز دعوت شدو در آنجا اجرای برنامه داشت. پس از آن از طرف دولت به شهرهای مشهد، اصفهان، اهواز، یزد، کاشان و... رفته و دونی مینواخت و با استقبال خوبی روبرو شد. مردم علاقه‌مند بودند از نزدیک نوازندگی این ساز را ببینند. بعد از آن هم از سال ۶۸ تا به امروز این اجراها در تهران و شهرهای مختلف ایران ادامه یافته و بسیار مورد توجه قرار گرفت.

استاد اسپندار برای شرکت در جشنواره‌ها و اجرای برنامه به کشورهای مختلفی از جمله کلمبیا، اکوادور، پاناما، ایتالیا و فرانسه نیزسفر کرده‌ و با استقبال بی نظیری روبرو شد.

او موفق به کسب دکترای افتخاری موسیقی سنتی از کشور فرانسه و دیپلم افتخار نوازندگی در ایران شده‌است. تندیس او و نخستین دونلی در موزه تهران به یادگار گذاشته شده‌است.

در حال حاضر تنها نوازنده دو نی در ایران که در جشنواره پارسال و امسال جایزه ویژه جشنواره فجر را دریافت کرد متأسفانه شاگردی که کار وی را دنبال کند، ندارد.

آن گونه که شیرمحمد اسپندار می‌گوید تنها یک نفر در استان پهناور سیستان و بلوچستان، نواختن دونلی را از او آموخته که آن یک نفر هم در سال ۱۳۹۰ بر اثر سانحه تصادف از دنیا می‌رود.

آن یک نفر، «موسی بلوچ» بود؛ هنرمندی که در آلمان و سوئد و انگلیس و ایتالیا به اجرای برنامه پرداخته بود اما هیچ منبع درآمدی نداشت و برای گذران زندگی بناچار، مسافرکشی می‌کرد.

موسی بلوچ

این ساز اصالتا متعلق به پاکستان است. تا به امروز هم چوب آن از پاکستان تهیه شده است.

ساز بلوچستان نی شش‌بند یا تک‌نی است.

وی اظهار داشت:خیلی کلاس داشتم و خواستم به دیگران یاد بدهم که خب... هیچ‌کس یاد نگرفت. من هم به دلیل مشکل تنفسی و کهولت سن دیگر نتوانستم برای آموزش دادن به دیگران وقت بگذارم.

شيرمحمد كار سه چهار نوازنده را به تنهايي انجام مي دهد.

آهنگ‌هایی را که از رادیو و تلویزیون می‌شنید با ساز دونلی می‌نواخت. نه فقط آهنگ‌های بومی منطقه بلوچستان، هر آهنگی حتی آهنگ‌های لری، ترکی و... را. یعنی این تبحر را دارد که آهنگ‌های مناطق دیگر را هم بنوازد.

خودش در جايي گفته: «دونلي يعني شيرمحمد.» معناي اين حرف آن است كه مشكل بودن يادگيري اين ساز پذيرش هيچ شاگردي را ممكن نمي سازد. دونلي سازي است كه فقط شيرمحمد مي تواند بنوازدش و بس.

كاستي به نام «موسيقي بلوچستان» به همت هنرمند گرانقدر «حميدرضا درويشي» با هنرنمايي شيرمحمد هست كه مي توانيد بشنويد و از آن لذت ببرید.

وی مردی آرام، متین و بسیار کنجکاو بود و همین کنجکاوی در رسیدن او به جایگاه هنری امروزش بسیار موثر بوده.

متاسفانه شیرمحمد اسپندار - سرشناس‌ترین دونلی‌نواز ایران - به علت ابتلاء به آب‌مروارید و تشخیص نادرست پزشکی، بینایی خود را از دست داد.