بیوگرافی محمد صادق خان رییس سرورالملک
اولین کسی که پیانو را کوک ایرانی کرد و نوای ملی را در آن نواخت سرورالملک بود که در هر گام دو پرده را تغییر کوک داد تا بتواند آهنگهای ملی را با آن اجرا کند.
«محمدصادق خان سرورالملک», پسر «مطلب خان» کمانچه کش معروف ابتدای دوره ناصری و رئیس عمله طرب بود.
از تاریخ و محل تولد او اطلاعی در دست نیست.
او ابتدا نزد پدرش نواختن کمانچه را آموزش دید و پس از آن سنتورنوازی را زیر نظر «سنتورخان» شروع کرد. به قدری در نواختن ساز سنتور دارای نبوغ و استعداد بود و بسرعت در آن پیشرفت کرد، که به عنوان نوازنده مخصوص «ناصرالدین شاه» در میان عمله خلوت قرار گرفت و پس از مرگ استادش، خود تبدیل به یک نوازنده به نام شد.
او از موسیقی دانان زمان ناصرالدین شاه بود که تا عصر مظفرالدین شاه در قید حیات بود.
محمد حسن خان (سنتور) ، میرزا عبدالمولی (تار) ،سید زین العابدین قراب (دف) ، ناشناس (تنبک) ، حسن خان (کمانچه)
ابتدا به «محمدصادق سنتورچی» شهرت داشت اما بعد از مدتی به “رئیس” معروف شد که دلیلش سرپرستی نوازندگان نقاره خانه و دربار ناصرالدین شاه قاجار بود و به همین دلیل بعضی اورا به محمد صادق خان رییس نیز می‌شناختند.
لقب سرورالملک را هم ناصرالدین شاه روی او گذاشت.
محمدصادق خان در کنار سنتور، در نواختن سازهایی مثل تار، سه تار و پیانو هم مهارت کافی داشت.
مضرابهای او را ریز و تند و به هم پیوسته بود.
محمد صادق در کلیه سازهایی که می نواخت شاگردانی آموزش داد که پس از او استادانی مسلم بشمار می رفتند، از جمله:
«سماع حضور» در سنتور و ضرب،
«حسن سنتوری» در سنتور،
«مهدی صلحی» در سه تار,
«حبیب شهریار»(مشیر همایون) در پیانو,
«عصمت الدوله» دختر ناصرالدین شاه در پیانو,
«بانوان زینب و گلعذار» در سنتور،
«اکرام الدوله»دختر مولف دیوان شیرازی و همسر یکی از پسران عضد الملک نایب السلطنه، در آواز اشاره داشت.
تصویری از موسیقی‌دانان دورهٔ قاجار. این تصویر در خلال مراسم روز طبخ آش در شهرستانک گرفته شده‌است.
نفرات نشسته از راست عبارتند از:
حسین کریم کور و قلی خان (نوازندگان کمانچه)،
سماع حضور که دستش را روی پاهایش گذاشته‌است،
محمدصادق‌خان (سرور الملک) که رئیس گروه نوازندگان دربار بود و عصایی در دست دارد،
آقا حسینقلی و میرزا عبدالله (نوازندگان تار،
آقا مطلب پسر محمدصادق‌خان نوازنده سنتور،
و آقا غلامحسین (نوازنده کمانچه و پدر سماع حضور، که سازی ابداعی شبیه کمانچه به نام مجلس آرا در دست دارد).
نفرات ایستاده از راست عبارتند از:
ابراهیم کربلایی سعید
میرزا ابوالقاسم ضرب گیر (خواننده)
یوسف خان معیری (خواننده)
و عبدالله پسر کوچک محمدصادق‌خان (پسر نوجوان)
انیس الدوله
ناصرالدی شاه پس از بازگشت از سفرش به اروپا به همراه خود چند دستگاه پیانوی بزرگ آورده بود که در آن زمان کسی در تهران به نواختن آن آشنایی نداشت. از آنجایی که سرورالملک در پیشگاه شاه خیلی عزیز بود و منزلتی داشت تلاش کرد برای خوش‌آمدگویی به شاه نواختن پیانو را یاد بگیرد.
او تشخیص داد که نواختن سنتور و پیانو تا حد زیادی به هم شباهت دارند؛ در نتیجه با وجود کهولت سن توانست با تمرین و ممارست موفق شود و تبدیل به اولین کسی شد که با پیانو موسیقی ایرانی نواخت.
معیرالممالک
«معیر الممالک» در کتاب خودش نوشته بود که در بالا خانه‌ی «انیس الدوله» پیانویی قرار داشت اما هیچکس از اهل اندرونی، بلد نبود با آن بنوازد. در آن زمان پنج یا شش پیانو در تهران بیشتر نبود و کمتر کسی در نواختن آن سر رشته داشت. محمد صادق خان که استاد سنتور بود و در اواخر ملقب به سرورالملک شد پیانو هم می‌نواخت.
مادرم یکی از کنیزانش به نام تبسم را وادار کرد تا نزد مشارالیه پیانو بنوازد و او هر چه آموزش می‌دید به مادرم می آموخت (مادر معیرالممالک مرسوم به عصمت الدوله دختر ناصرالدین شاه ازخجسته خانم تاج الدوله دختر سیف الله میرزای پسر فتحعلی شاه بود) این کار سر زبان خانم‌های اندرونی افتاد و شاه هم از این کار لذت برد.
بعد از آن هر شب که مادرم نزد پادشاه می‌ماند طبق فرمایش ایشان، پیانو می‌نواخت …. چون دستگاه آواز به پایان می رسید یکی از خانم‌ها که از عهده ی خواندن تصنیف برمی آمد شروع به خواندن می‌کرد.
گفته میشه که سرورالملک که در موسیقی بسیار توانمند و مشهور بود، دستمالی روی سنتور پهن می‌کرد، به قدری صدای ملیحی برای موقع خواب میداد که بهتر از آن نمی‌شد.
و برای شاه شبها به این شیوه سنتور می‌نواخت.
محمد صادق خان پیش از شروع فعالیت کمپانی گرامافون در ایران، سال ۱۳۲۲ از دنیا رفت، امامعدود آثاری از وی به صورت خصوصی با دستگاه فنوگراف توسط «دوست محمدخان معیرالممالک» ضبط شده‌است که «ساسان سپنتا» بازیافت صوتی آن را انجام داده و امروز موجود است.
همچنین تصاویر بسیار از وی در آلبوم‌های سلطنتی موجود است که بخش زیادی از آن در کتاب «موسیقی ایران در سده گذشته» منتشر شده‌است
او دو پسر داشت به نام های مطلب خان و میرزا عبدالله سنتور زن که هر دو سنتور می نواختند. محمد صادق خان در پایان عمر به علت رماتیسم توان راه رفتن را از دست داد و شاید در اثر همین بیماری بدرود حیات گفت.
ردیف نشسته از راست:
حسن سنتور خان
آقا مطلب پدر محمد صادق
میرزا عبدالمولی (تار)
آقاغلامحسین (برادرزاده ی آقا علی اکبر)
حسن خان (کمانچه)
میرزا حسن برادر بزرگ میرزا عبدالله
محمد صادق خان سرورالمکلک.
ردیف ایستاده از راست:
آقا علی کاشی
میرزا حسن کاشی (معروف بحسن فکلی) رضاقلی تجریشی
سید زین العابدین قراب
(هرچهارتن خواننده هستند)
«سنتور خان» که بود؟
نام اصلی: محمد حسن یا حسن خان
از موسیقی دان های دربار محمد شاه قاجار و ناصرالدین شاه قاجار بود و از آن جا که نخستین استاد سنتور بود و آن را بسیار عالی می نواخت، نام اصلی اش به سنتور خان مبدل شد و به این نام شهرت یافت. او مردی کم حرف بوده و کمتر می دیدند که بخندد.
سنتور خان شاگردان چیره‌دستی را همچون خودش تربیت کرد که از جملۀ آن هاست:
محمد صادق خان، ملقب به "سرورالملک" و معروف به «رئیس». او نیز برجسته‌ترین استاد سنتورنواز در عصر ناصرالدین‌شاه به حساب می آمد.
همچنین، میرزا غلامحسین (معروف به آقاجان سنتوری) که پدر حبیب الله سماع حضور بوده است.