هنوز هم نگاه برخی از افراد جامعه نسبت به سازدهنی، همان اسباب‌بازی خاطره‌انگیز دوران کودکی است اما سازدهنی سال‌هاست در دنیای موسیقی دارای شخصیتی مستقل است و قابلیت این ساز در تولید صدا در سبک‌های مختلفی چون پاپ، ایرانی، کلاسیک، جاز، بلوز، وسترن و کانتری این ساز را در زمره محبوب‌ترین و پرکاربردترین سازهای بادی قرار داده است.
ساز چینی «شنگ»
ساز دهنی که هارمونیکا هم نام دارد از مجموعه سازهای بادی به حساب می آید و در خانواده‌ی سازهای زبانه آزاد قرار می‌گیرد.
تولید صوت در این نوع سازها نتیجه ارتعاش یک زبانه از جنس فلز است که تنها یک سر آن به بدنه ساز متصل شده و انتهای دیگرش می‌تواند آزادانه حرکت کند. به ارتعاش درآمدن این زبانه‌ها در اثر عبور جریان هوا موجب تولید صدای ساز می‌شود.
سازدهنی ساختمانی ساده داشته و وسعت صدای 3 اکتاو دارد.
از سایر سازهای این خانواده می‌توان ملودیکا (Melodica)، کنسرتینا (Concertina) و آکاردئون (Accordion) را نام برد.
شنگ سازموسیقی چینی باستان
هارمونیکا یا سازدهنی تاریخچه‌ای طولانی دارد. در واقع سرچشمه‌های هارمونیکا به سازی در چین می‌رسد به نام Sheng.
نخستین بار چینی‌ها سازی شبیه به سازدهنی امروزی را با نام شِنگ ساختند. این ساز که از چوب گیاه بامبو ساخته می‌شد به سرعت به یکی از سازهای پرطرفدار در فرهنگ موسیقی آسیای شرقی تبدیل شد.
شنگ نیز در قرن هجدهم توسط بازرگانانی که با اروپا تجارت می‌کردند به ساکنین این قاره معرفی شد. و خیلی زود طرفداران زیادی بدست آورد.
هارمونیکا طی سال‌ها دچار تحول شد و یکی از سازندگان جوان ساز در اروپا به‌نام فردریک لودویگ بوشمن سازی با زبانه‌های فلزی ساخت و نامش را آئورا گذاشت.
نمونه ای بسیار قدیمی و خاصی از سازدهنی
تصویری از تبلیغات کارخانه هونر در آمریکا
در سال‌های اول قرن نوزدهم یک کمپانی آلمانی به نام هونر (Hohner) سازدهنی به شکل امروزی را وارد بازار کرد. کمپانی آلمانی هونر هم‌چنان اولین و مشهورترین تولید‌کننده هارمونیکا در جهان است.
ساز دهنی بلوز
از نظر تاریخی تا به حال بزرگ ترین نوازندگان هارمونیکا از آمریکا برخاسته اند و در دنیای موسیقی غرب ساز بسیار شناخته‌شده‌ای است.
در گذشته، گروه‌های موسیقی متشکل از چند نوازنده هارمونیکا وجود داشته‌اند. این در حالی است که این روزها این ساز بیشتر با سبک موسیقی بلوز پیوند خورده است.
هارمونیکا به طور خاص در موسیقی فولک هم نواخته می‌شود. دقت کنید که اکثر مردم فکر می‌کنند که چون هارمونیکا ساز ارزانی است، موزیسین‌های جدی سراغش نرفته‌اند. این هم تصور اشتباهی است. هارمونیکا هم مثل سایر سازهای موسیقی، نوازندگان درجه یکی در سطح جهانی دارد که موسیقی‌های منحصر‌به‌فرد وبسیار زیبا را با این ساز می‌نوازند.
از انواع مختلف سازدهنی بر حسب قابلیت‌های مختلف و جنس صدایشان در سبک‌های خاصی از موسیقی بیشتر استفاده می‌شود.
با استفاده از جنس بدنه اصلی ، جنس تیغه و همچنین جنس زبانه می توان صداهای مختلفی و متنوعی ایجاد کرد که هر یک به نوبه خود می تواند بسیار متفاوت باشد مثلا اگر جنس تیغه چوبی باشد می توان صدایی لطیف ایجاد نمود. جنس زبانه ها نیز بسیار مهم است ، در سازهای مرغوب جنس زبانه نیز از آلیاژهای با کیفیت می باشد که این خود بسیار در جنس صدا موثر است.
ساز دهنی انواع مختلفی را به خود اختصاص داده است ولی به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شود:
- ساز دهنی تک زبانه ای
- ساز دهنی دو زبانه ای
آموزش این ساز در ایران هنوز آن‌طور که باید همه‌گیر و رایج نشده است. اما استادانی گران‌قدر در برخی نقاط وجود دارند که افراد با استعدادی را پرورش می‌دهند تا چراغ راه این ساز در ایران باشند.
غالب اساتید این ساز را افراد جوان 20 تا 40ساله تشکیل می‌دهند که نشان از نوپا بودن این ساز در ایران نسبت به دیگر سازهای سنتی در ایران است.
از استادان به نام سازدهنی می توان به اشخاصی همچون استاد بابک صفر نژاد و استاد منصور پاک نژاد اشاره کرد.