تصویر این ساز در برخی از حجاری های چندین هزار ساله موجود است و در کتبی که به زبان پهلوی تالیف شده نام این ساز به عنوان تنبور و یا تمبور آمده است.
این ساز را می توان در آسیای مرکـزی، خاورمیانه، و شمال شرقی چـین پـیـدا کرد.
قدما در آثار کتبی خود دوتار را دو نوع دانسته اند و در اکثر نوشته ها به دو گونه ی مهم یعنی دو تار خراسانی و دو تار بغدادی اشاره کرده اند.
ساز دوتار همان‌گونه که از نام آن بر می‌آید، دارای دو سیم بوده و معمولاً آن را با ناخن و گاهی با زخمه می نوازند.
سازی محلی که خاستگاه اولیه آن ناحیه بزرگ استان خراسان می باشد .
این ساز قدمتی چند هزار ساله دارد و می‌توان آن را مادر تنبور و سه‌تار محسوب کرد، زیرا تنبور که مقداری از دو تار پیشرفته است، اقتباسی است از ساز دوتار، و از نظر نوازندگی هم به لحاظ مضراب زدن، کمی شباهت به بعضی از مضرابهای دوتار دارد.
امروزه نواختن و ساخت دو تار در مناطق شرق و شمال خراسان، مناطق ترکمن نشین، کتولِ استان گلستان و شرق مازندران رواج دارد و در واقع می توان دوتار را سازِ مخصوص نواحی شمال شرق ایران دانست.
دوتار، ساختمان کاملی دارد و همین هم نیاز به نوآوری را کم کرده امابا این وجود در سازهای مختلفی که از همین خانواده است، نوآوری‌هایی شده است.
همه اجزای دوتار در قدیم از چوب درخت توت بوده. کاسه و صفحه و دسته و خرک همه از چوب توت بوده است ،حتی سیمش هم از رشته ابریشم بوده که آن هم باز کرمش، برگ درخت توت خورده است. برای همین هم می‌گویند اسم قدیم این ساز، «توت‌تار» بوده است.
برای ساخت دوتار دو نوع چوب درخت لازم است:
1. چوب درخت توت برای ساخت کاسه ی دوتار
2. چوب درخت عناب یا زردآلو برای ساخت دسته ی دوتار
دوتار سازی ساده و بی پیرایه است که کمتر تزیینی در آن به کار میرود و برای زیبا سازی آن بیشتر از مواد موجود در طبیعت استفاده میشود.
این تزیینات مختصر ،در قسمت دسته ساز و معمولا با سنگهای قیمتی به خصوص فیروزه که در خراسان فراوان است و یا استخوان شتر انجام میگیرد.
تفاوت ساز دوتار و تنبور چیست؟
دوتار و تنبور هر دو دارای کاسه ای گلابی شکل می باشند، جنس این کاسه ها از چوب درخت توت است. ساز دوتار مانند تنبور دارای دسته ای بلند است که جنس آن از چوب گردو یا زردآلو می باشد.
دوتار دارای دو سیم است اما ساز تنبور سه سیم دارد ، چون بعدها یک سیم هم به آن اضافه شد.
دوتار دارای دو گوشی است اما تنبور در حال حاضر دارای سه گوشی می باشد.
این ساز دارای پهنه فرهنگی گسترده ای است و در نواحی مختلف ،از شمال تا شرق ایران دارای اشکال و ساختاری متفاوت می‌باشد.
دوتار مازندرانی ( از ساری تا بهشهر )
دوتار کتولی(ناحیه علی آباد کتول )
دوتار ترکمنی (محدوده استان گلستان و ترکمن صحرا )
دوتار خراسانی که خود در دو دسته شرقی (تربت جام ،تایباد،خواف و کاشمر) و شمالی (نیشابور،قوچان،دره گز،شیروان،بجنورد و اسفراین )از هم تفکیک میشود.
حاجی قربان سلیمانی که معروف ترین دوتار نواز ایران است سیم زیرِ ساز خود را مونث (حوا) و سیم بَم خود را مذکر (حضرت آدم) توصیف می کرد.
از سرشناس‌ترین نوازندگان پیشین دوتار می‌توان به حاج قربان سلیمانی، استاد نظرمحمد سلیمانی،عبدالله سروراحمدی،غلامعلی پورعطایی، عباسقلی رنجبر، نظرلی محجوبی، محمدحسین یگانه، الیاقلی یگانه و از نوازندگان فعلی دکتر مجید تکه، علیرضا سلیمانی و عثمان محمدپرست،قلیچ انوری (نوازندگان ترکمن)،محمدرضااسحاقی(در مازندران) اشاره کرد.
هنر ساختن و نواختن دوتار در چهاردهمین اجلاس کمیته میراث بشری ناملموس یونسکو در کلمبیا در فهرست میراث جهانی قرار گرفت.
ایرانیان به عنوان یکی از مللی که سابقه ای طولانی در مهارت های ساختن و نواختن دوتار دارند، تلاش می نمایند که هر چه بیشتر در جهت ترویج و توسعه این میراث باستانی خود بکوشند.