علینقی وزیری، موسیقیدان، استاد و نویسنده، مشهور به کلنل وزیری در ۹مهر ۱۲۶۵ خورشیدی در تهران به دنیا آمد.
پدرش معروف به موسی‌خان میرپنج، سرتیپ قزاق خانه بود و مادرش بی‌بی‌خانم وزیری (با نام اصلی بی‌بی‌خانم استرآبادی) نویسنده و مؤسس «مدرسهٔ نسوان» (اولین دبستان دخترانه در تهران) بود.
خانوادهٔ مادر وزیری اهل بندر گز بودند.
وی چهار برادر با نام‌های حسنعلی(نقاش، پیکر تراش برجسته و از شاگردان کمال الملک ) علی‌اصغر، علیرضا و فتحعلی، و سه خواهر با نام‌های مولود، خدیجه و مریم داشت (که این کوچکترین خواهرش، بعدها همسر غلامحسین بنان شد).
برخی براین اعتقاد هستند که وزیری استعداد موسیقی را از مادرش به ارث برده بود چرا که بی‌بی خانم خودش تنبک می‌نواخت و برادرش نوازندهٔ تار بود.
بی بی خانوم استر آبادی (وزیری)
حسنعلی وزیری
او در چهارده سالگی در پی حضور در اردوی نظامی قزاق استرآباد نواختن شیپور و فرمانهای نظامی را از سلیمان خان ارمنی آموخت و به واسطه پدرش در نوجوانی وارد ارتش شد و از همین طریق با موسیقی نظامی آشنا شد.
اما علاقهٔ او به موسیقی نهایتاً بر علاقه‌اش به امور نظامی چیره شد و در بیست و یک سـالگی خـدمت نظـام را ترک گفته و بیشتر عمرش را صرف موسیقی کرد.
پس از بازگشت به تهـران اولـین مـشق موسـیقی را نـزد حـسینعلی قزلایاغ با ساز تار فرا گرفت.
پیش از سفر به اروپا نت خـوانی را از یاورآقـاخـان افـسر موزیـک، و مباحث تئوری و هارمونی و نواختن ارگ را نزد »پرژو« کشیش فرانسوی مدرسه سنلویی آموخت.
کلنل تحصیلات مقدماتی خود را در مدرسه سن لویی تهران به پایان رساند و سپس به اروپا رفت و دوره هدایت ارکستر را در آلمان و علم هماهنگی و آواز را در فرانسه به روش غربی آموزش دید.
وزیری پس از بازگشت به تهران، «مدرسه عالی موسیقی»،«کلوپ موزیکال (۱۳۰۳) » «مدرسه صنایع مستظرفه رشـت بـا مـدیریت ابوالحـسن صـبا(۱۳۰۸) »و «ارکستر نوین رادیو» را تأسیس نمود.
در مدرسه عالی موسیقی نُت‌نویسی، مبانی نظری موسیقی ایرانی و موسیقی غربی، سلفژ و هارمونی به هنرآموزان آموزش داده می‌شد.
وزیری همچنین بنیادی به نام «بنیاد وزیری» تأسیس کرد که هدف آن حفظ و انتشار آثار وزین موسیقی ایرانی از همهٔ موسیقیدان‌ها بود. این بنیاد که پس از درگذشت وزیری به فراموشی سپرده شده بود بعدها توسط کیوان ساکت احیا شد اما کماکان به دلیل نداشتن بودجه فعالیت مؤثری ندارد.
بدیع الزمان فروزانفر
خدمات وزیری تنها محدود به موسیقی نمی‌شود.
وزیری با نوشتن کتاب‌هایی برای کودکان، تأسیس انجمن سینمای زنان، ترجمه اولین کتاب‌های زیبایی شناسی، و همچنین با دعوت از برخی هنرمندان هم‌دوره‌اش (نظیر علی دشتی، علی‌اکبر دهخدا، غلامرضا رشید یاسمی، بدیع‌الزمان فروزانفر و سید حسن تقی‌زاده) یک «آکادمی هنرهای زیبا» تأسیس کرد که هدفش جمع‌آوری فرهنگی از واژگان موسیقایی بود و به عقیدهٔ برخی پیش‌زمینه‌ای شد برای تشکیل فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
کلنل وزیری با این اقدامات نام خود را به عنوان خدمت گزاری به فرهنگ ایرانی در تاریخ ثبت و ماندگار کرده است.
میرزا حسینقلی خان فراهانی
مسلماً یکی از کارهای بزرگ و بسیار تأثیرگذار وزیری، رواج دادن نت‌نویسی غربی و نوشتن ردیف موسیقی استادان سنتی بود و دو علامت عَرَضی
« سُری و کُرُن » را برای همین منظور ابداع کرد.
او جزو نخستین افرادی بود که موسیقی ایرانی را به طور علمی در دسترس عموم قرار داد و به عقیده برخی »پدر موسیقی جدید ایرانی« بود.
ایجاد موسیقی چند صدایی، تبدیل ردیف موسـیقی بـه نـت ازجمله ردیفهای آقا حسینقلی، میرزا عبداﷲ و درویش خان، تعیین گامهای موسـیقی ایرانـی و سـاخت قطعات ابتکاری از ابداعات وی بود.
وزیری علاوه بر تبحر در نواختن تار با سازهای ویولون، سه تـار،پیانو و خواندن آواز نیز آشنایی داشت.
تبحر در نوازندگی تار و ویلن، تالیف کتب آموزشی، آهنگسازی، رهبری ارکستر، تاسیس مدرسه‌ی موسیقی و پرورش شاگردان متعدد، تاسیس کلوپ موزیکال و اجرای کنسرت‌های گوناگون، داشتن سمت‌های اداری در تشکیلات موسیقی و استادی دانشگاه، همه نشانگر توانایی‌های این شخصیت بزرگ فرهنگی است.
روح الله خالقی و کلنل وزیری
علینقی وزیری شاگردانی را تربیت کرد که چندی از آنها در موسیقی ایران نامدار گشتند، از جمله: ابوالحسن صبا، روح اله خالقی، موسی معروفی، جواد معروفی،حسین سنجری،حشمت سنجری، عبدالعلی وزیری،علی‌محمد خادم میثاق،حسینعلی ملاح و احمد فروتن راد.
حسین سنجری که بود؟
حسین سنجری در سال ۱۳۲۰ همکاری خود را با رادیو آغاز کرد و در ارکستر نوین که از ابتکارات علینقی وزیری بود شرکت و آهنگهایی جهت اجرا برای خوانندگان ساخت.
حسین سنجری دو پسر خود، حشمت سنجری و هوشنگ سنجری را شخصاً در جهت فراگیری موسیقی تربیت و راهنمایی و سپس آنها را به مدرسه عالی موسیقی گذاشت که به مدارج عالی رسیدند. سنجری آهنگهایی به یادماندنی خوبی ساخت که از جمله «غم عشق» با شعری از سعدی و با صدای غلامحسین بنان به یادگار مانده‌است.
آهنگهایی چون به سوی ،تخت مارش ،ظفر مارش ،اصفهان سمفونی نفت، اپرتهای ،گلرخ شـوهر بدگمان و دایی کچل را ساخت و نمایشنامه های خانم خوابند و تشک پرقو را به رشته تحریر درآورد.
وی در مورد اصول هارمونی ایرانی و آوازشناسی و تئوری موسیقی تألیفـات بـسیاری دارد. از جملـه آثار وی میتوان:
- دستور تـار و تعلیمـات موسـیقی (چـاپ بـرلن، 1300)
- در عـالم صـنعت (1304)
- سرودهای مدارس (1312)
- دستور ویـولن (1315)
- مـرال جنگـل (1328)
- تـاریخ عمـومی هنرهـای مصور (1327ـ1346)
- و ترجمه زیبایی شناسی تحلیلی (اثر: گاستالا، 1326) را نـام بـرد.
از راست به چپ بنان و کلنل وزیری
وزیری با خلق موسیقی برای ورزشکاران برای اولین بار ساخت مارش برای مدارسآفرینش موسیقی برای آثار نمایشیو استفاده از موسیقی در سوگواری برای افراد مشهورجلوه‌های جدیدی از موسیقی را به جامعه معرفی کرد که باعث شد موسیقی خیلی بیشتر از قبل در بطن جامعه رواج پیدا کند و همواره همراه مردم باشد.
همچنین پس از ملی شدن صنعت نفت ایران در اسفند ۱۳۲۹، و شروع به ساخت یک سمفونی به همین مناسب کرد که با نام «سمفونی نفت» منتشر شد. او این سمفونی را با ساز تار آهنگسازی کرد. سمفونی نفت آخرین اثر موسیقی ساختهٔ وزیری دانسته می‌شود.
وی چند صفحه گرامافون از اجراهای موسیقی خودش (به ویژه تصنیف‌ها و سرودها) را در دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ میلادی برای فروش منتشر کرد.
جمعی از خانواده بی‌بی‌خانم، ایستاده از راست به چپ: حسینعلی وزیری، بدری وزیری، آقا بزرگ ملاح، مه‌لقا ملاح، حسنعلی وزیری، مهین‌دخت، خسرو ملاح نشسته از راست به چپ: اسدالله تاروردی، خدیجه افضل وزیری، مهرانگیز ملاح
آخرین مقام دولتی وزیری ریاست شورای عالی موسیقی رادیو در سال ۱۳۴۲ بود و در سال ۱۳۴۴ از خدمات دانشگاهی نیز بازنشسته شد.
علینقی وزیری به دلیل ساخت قطعات نظامی به «کلنل» مشهور بود.
در دههٔ پایانی عمرش، وزیری شاهد تحولات سیاسی ایران و وقوع انقلاب اسلامی بود و در ساختن و پرداختن نخستین سرود ملی جمهوری اسلامی ایران نیز فعالیت کرد و قطعاتی مانند ای وطن خاک ایران و نیز مارش ظفر را ساخت.
اما پیش از آن که موسیقی ایران پس از انقلاب دوباره رونق بگیرد، در ۱۸ شهریور ۱۳۵۸ در سن ۹۲ سالگی چشم از جهان فرو بست.