۱- شور
شور از جهاتی مهمترین دستگاه موسیقی ایرانی بشمار می‌آید. شور آوازی است که با ذوق مشرقی‌ها موافق و سهل و مورد پسند عمومی است؛ زیرا فواصل پرده‌های آن معمولا خیلی با هم فرق ندارند و اغلب نغمات طوایف و ایلات و عشایر در زمینه این دستگاه است. آواز شور از جذبه و لطف خاصی برخوردار است که بسیار شاعرانه و دلفریب است. آواز شور ریشه عمیقی در فرهنگ ایرانی دارد که بیانگر تصوف و عرفان ایرانی است. مقام شور شامل چهار آواز یا نغمه است که عبارتند از: ابوعطا، بیات ترک، افشاری و دشتی.
ابوعطا
ابوعطا آوازی است که بین عامه مردم رواج فراوان دارد و از لطافت و زیبایی خاصی برخوردار است. گونه ها و گوشه های آواز ابوعطا عبارتند از: رامکلی، درآمد، سیخی، حجاز، بسته نگار، یقولون، چهارپاره، گبری، غم انگیز، گیلکی.
بیات ترک
آواز یا نغمه بیات ترک مانند ابوعطا مورد توجه عامه است. این آواز حالت یکنواختی دارد. آواز بیات ترک علیرغم نامش صددرصد ایرانی است؛ بیات ترک را پیش از این بیات زند می‌خوانده‌اند.
افشاری
افشاری، آواز متاثر کننده و دردناک است که سخن از درد و اندوه درونی دارد.
دشتی
دشتی از زیباترین متعلقات مقام شور به حساب می آید که آن را آواز چوپانی نامیده‌اند. این آواز با آن که غم انگیز و دردناک است؛ درعین حال بسیار لطیف و ظریف است. احتمالا اصل این نوع آواز متعلق به چوپان ناحیه دشتستان واقع در استان فارس می‌باشد. امروزه این آواز وسعت بیشتری یافته و در شمال ایران با تغییر شکل مختصری به نغمه گیلکی تغییر یافته است. این آواز بین مردم گیلان رواج فراوانی دارد.
۲- همایون
دستگاه همایون شباهت بسیار به گام کوچک دارد. همایون یکی از بزرگترین دستگاه‌ها می‌باشد که محبوبیت خاصی بین مردم ایران دارد. همایون آوازی است باشکوه و مجلل، آرام و درعین حال بسیار زیبا و دلفریب. برطبق قول مرحوم روح الله خالقی: «همایون ناصحی است مشفق و مهربان که با کمال شرم و آزرم با مستمعین خود مکالمه و دردِ دل می‌کند و با بیانی شیوا چنان نصیحت می‌کند و پند می‌دهد که هیچ سخنران را این مهارت و استادی نیست.» موسیقیدانان ایرانی عموما بیات اصفهان را اشتقاقی از دستگاه همایون می‌دانند. همچنین بعضی موسیقیدانان بیات اصفهان را هم پایه با گام هارمونیک مینور در موسیقی غربی می‌شناسند.
بیات اصفهان
آواز بیات اصفهان از آوازهای قدیم ایرانی است. آوازی جذاب و گیرا است که ریتمی بین شادی و غم دارد.
۳- ماهور
ماهور طبیعی ترین گام و اساس موسیقی فرنگی است. ماهور آوازی است با وقار و ابهت و شوکت خاصی به شنونده القا می‌کند و آهنگ ساز برای بیان شجاعت‌ها و دلیری از این آواز استفاده می‌کند. ماهور چون قرین موسیقی فرنگی است، بین جوانان جایگاه خاصی دارد. اما در مجموع آواز ماهور طرب انگیز و شاد می‌باشد.
۴- چهارگاه
سه گاه و چهارگاه با یکدیگر پیوستگی خاصی دارند. این گونه رابطه بین هیچ دو دستگاه دیگر وجود ندارد. تمامی گوشه های سه گاه را می توان در چهارگاه با تغییر مقام اجرا نمود. البته چهارگاه چند گوشه مخصوص به خود دارد که در سه گاه اجرا نمی‌شود. از طرفی مقام‌های این دو دستگاه بقدری با یکدیگر متفاوتند که می‌توان گفت هیچ دو مقامی در موسیقی ایرانی این گونه باهم فرق ندارند. چهارگاه از نظر علمی مهمترین مقام موسیقی ایرانی است. این آواز نماینده جامع و کاملی از تمام حالات و صفات موسیقی ایرانی است. بطوری که تمام صفات عالی و ممتاز گام‌های ایرانی را می‌توان در چهارگاه به طور یکجا پیدا کرد.
۵- سه‌گاه
سه‌گاه از نغمه‌های قدیم ایران بوده و نام آن در کتاب‌های تاریخ موسیقی ایرانی نیز آمده است. آواز سه‌گاه ریشه کاملا ایرانی دارد. البته سه‌گاه درمیان ترک‌ها استعمال زیادی دارد و آنها درخواندن این آواز مهارت زیادی دارند. اما فارسی زبان‌ها آن را طور دیگری می‌خوانند. در هردو، آواز باحزن و اندوه و با تاثیر و تالم بسیار همراه است.
۶- راست پنجگاه
این دستگاه در بین دستگاه‌ها از همه کمتر اجرا می‌شود. بعضی موسیقیدان‌ها معتقدند که این دستگاه به قصد تعلیم بنا شده است. راست پنج گاه ترکیبی است از سایر مقام‌ها و در این آواز می‌توان به تمام مقام‌های ایرانی وارد شد. از این رو می توان تمام احساساتی که در دستگاه‌های موسیقی ایرانی است را با راست پنج گاه ایجاد نمود. راست پنج گاه آواز کاملی است؛ زیرا دارای تمام حالات و صفات آوازهای دیگر نیز هست.
۷- نوا
نوا از دیگر دستگاه‌های هفت‌گانه موسیقی ایرانی است که آوازی است درحد اعتدال و آهنگی ملایم و متوسط دارد، نه زیاد شاد و نه زیاد حزن انگیز. نوا را آواز خوب گفته‌اند و معمولا درآخر مجلس می‌نواختند. معمولا اشعار عارفانه مثل اشعار حافظ را برای نوا انتخاب می‌کنند زیرا تاثیر بسیار زیادی در شنونده ایجاد می‌کند.