استاد امیر همایون خرم (زادهٔ ۹ تیر ۱۳۰۹ – درگذشتهٔ ۲۸ دی ۱۳۹۱)، نوازندهٔ ویلن ، موسیقی‌دان ٬ آهنگساز و رهبر ارکستر اهل ایران و یکی از اعضای شورای عالی خانه موسیقی ایران بود.
«همایون خرم» از نوابغ موسیقی ایران زمین در ۱۳۰۹ خورشیدی در «بوشهر» متولد شد. مادرش از شیفتگان موسیقی اصیل ایرانی بود و از مقام های موسیقی ایرانی به «دستگاه همایون» علاقه ای وافر داشت. به همین دلیل هم نام همایون را برای فرزند خود انتخاب کرد.
همایون که کودکی بیش نبود هر روز که می گذشت، بیشتر تحت تاًثیر موسیقی قرار می گرفت و علاقه اش به آن و نواختن یکی از آلات موسیقی افزون می گشت تا اینکه به ۱۰ سالگی رسید و در این زمان به تقلید از نوازندگان، تار چوبی تهیه کرد و سیمی هم بر آن بست و تاری برای خود ساخت و به نواختن آن پرداخت. وی چنان به این ساز ساخت خود علاقه مند بود که آن را هیچگاه از خود دور نمی کرد، حتی زمان خواب.
مادر مهربان و هنرمند وی که او را اینچنین مشتاق موسیقی می بیند یک ویولن به مبلغ ۱۲ تومان برای وی خریداری می کند و او نزد خود شروع به نواختن می کند.
پس از یک ماه به وسیله یکی از بستگانش به «ابوالحسن صبا» معرفی می شود و از ۱۳۲۱ خورشیدی به جمع شاگردان استاد بزرگ موسیقی ایران زمین در می آید و افتخار شاگردی پیدا می کند.
همایون خرم مدت سه سال نزد صبا به فراگیری فن نواختن ویولن مشغول می شود و چنان پیشرفت در نواختن این ساز می کندکه بنا بر پیشنهاد ابوالحسن صبا در امتحان نوازندگی رادیو شرکت و به عنوان نوازنده ۱۴ ساله چندین بار در رادیو نوازندگی می کند. وی که در این مدت موسیقی را به طور تجربی و غیر آکادمیک فرا گرفته بود از خط نت موسیقی اطلاعی نداشت، از این رو برای اینکه بتواند از آثار دیگران آگاهی یابد و در آینده هم خود آهنگ بسازد، ندانستن نت، نقص بزرگی برای وی به شمار می رفت، کتاب های «علینقی وزیری» را تهیه کرد و خود به مطالعه آنها پرداخت.
بعدها ۲ جلد کتاب «روح الله خالقی» را خواند و سپس در زمانی که به خدمت نظام مشغول بود در دانشکده افسری با شخصی بنام سروان حسینی که از فارغ التحصیلان هنرستان عالی موسیقی بود، آشنا می شود و نزد وی مبانی علم هماهنگی و کنترپوآن را فرا می گیرد.
همایون خرم در کنار گروهی از هنرمندان ازجمله وحدت حسن گلنراقی، فردین، نصرت الله کریمی
اساتید ویولن : از راست به چپ مهدی خالدی، علی تجویدی،حبیب الله بدیعی، پرویز یاحقی و همایون خرم
همایون خرم، تحصیلات عمومی خود را در مدارس گوناگون گذراند و به هنرسرای عالی رفت و موفق به دریافت مدرک لیسانس در رشته علوم مهندسی برق شد.
وی از ۱۳۳۳ خورشیدی به طور رسمی به عنوان نوازنده به استخدام رادیو درآمد که ابتدا در ارکستر مرحوم «علی محمد خادم میثاق» به کار پرداخت و آهنگ هایی را هم برای این ارکستر می ساخت.
در دهه های ۳۰و ۴۰خورشیدی که موسیقی ایرانی به واسطه رادیو به دوره رونق و شکوفایی رسید، چهار آهنگساز سرشناس، از طرف مطبوعات و اهل ذوق، لقب چهار سوار سرنوشت گرفتند؛ «همایون خرم»، «علی تجویدی»، «حبیب الله بدیعی» و «پرویز یاحقی»
از راست به چپ ایستاده: میلاد کیانی،محمدرضا شجریان، وحدت،اکبر گلپایگانی ،احمدصبوری.نشسته :همایون خرم و مجید قنبری
«خرم» و «علی تجویدی» را می‌توان در یک گروه قرار داد، چون قابلیت آهنگسازی این دو استاد بر نوازندگیشان چیره بود.البته خرم، همانند تجویدی، آهنگسازی تجربی و ذوقی نبود. وی بنیادهای علمی آهنگسازی را آموخته بود و بر آنها تسلط داشت. از جمله اینکه هارمونی را با «فریدون فرزانه» و با شیوه «سارلی» فراگرفته و در سازبندی از «کورساکف» متأثر بود.
دشوار میشود ایرانی‌ای را یافت که نتواند ترانه «امشب در سر شوری دارم» را زمزمه کند.
همایون خرم درمورد نقش تاثیر گذار مادرش می‌گوید :
«من تربیت و موفقیت خود را مدیون مادرم هستم که همیشه مرا به سوی هنرها هدایت کرده و پیوسته مشوق من در امر تحصیل بود، به نحوی که از شاگردان ممتاز بوده ام، مادرم علاقه وافری به موسیقی داشت. مدتی نزد «مرتضی خان نی داوود» به فراگیری «تار» پرداخته بود و برای اینکه ذوق ما را تحریک کند هر روز با نوای موسیقی که از صفحات گرامافون شنیده می شد ما را سرگرم می کرد.»
از راست به چپ : حسن گلنراقی،استاد فضل الله توکل,استاد همایون خرم
برنامه های متعدد گلهای رنگارنگ، برنامه های موسیقی FM رادیو، برنامه های بداهه نوازی در رادیو، تعدادی برنامه تک نوازان با همکاری هنرمندان دیگر به صورت همنوازی؛ همچنین همنوازی با هنرمندانی مانند شادروان «جواد معروفی»، «جلیل شهناز»، «فرهنگ شریف» و شادروان «منصور صارمی» همراه با ضرب شادروان «جهانگیر ملک» و شادروان «امیر ناصر افتتاح» از جمله همکاری های وی با دیگر هنرمندان به شمار می رود.
خرم در گفت وگویی با علی دهباشی در نشریه بخارا از «مانی فرضی»، «پژمان پورزند» و «بابک شهرکی» به عنوان زبده‌ترین شاگردان خود نام می‌برد.
اکبر گلپا و همایون خرم
همایون خرم در واقع بخشی از حافظه تاریخی موسیقی ایران را با خلق آثاری همچون تو ای پری کجایی، رسوای زمانه منم، امشب در سر شوری دارم، مینای شکسته، غوغای ستارگان، بگذر از کوی ما، پیک سحری و طاقتم ده، و همچنین با ساختن زیبا ترین نغمه ها در تمامی دستگاه ها از سه گاه تا بیات ترک از بزرگترین موسیقی دانان تاریخ ایران محسوب شده و او را خالق جاودانه ترین ترانه ها و ملودی‌پرداز شاخص و ماندگار در تاریخ موسیقی ایران به شمار می‌رود.
حسین قوامی
خرم با خوانندگان توانا و حرفه ای دوران طلایی موسیقی ایران همکاری نزدیک داشته‌است.با خوانندگان سرشناس زمانه خود از جمله «مرضیه» ، «الهه»، «دلکش»، «حسین قوامی»، «مهستی»، «هایده»، «شجریان»، «گلپا»، «پروین»، «حسین قوامی»، « گلوریا روحانی»، «شکیلا» و «ایرج» از آن جمله هستند.
بانو پروین در طول فعالیت هنری خود همکاری مستمری با همایون خرم داشت و او بیش از ۱۲۰ ترانه برای پروین ساخته است.
همایون خرم با ساختن زیبا ترین نغمه ها در تمامی دستگاه ها از سه گاه تا بیات ترک از بزرگترین موسیقی دانان تاریخ ایران محسوب میشود و او را خالق جاودانه ترین ترانه ها می نامند.
ماندگارترین وخاطره انگیز ترین اثرهای استاد همایون خرم درمیان مردم:
غوغای ستارگان – با صدای پروین
پیک سحری – با صدای پروین
سرگشته – با صدای حسین قوامی
دلم شکستی – با صدای حسین قوامی
رفته – با شعررحیم معینی کرمانشاهی و صدای الهه
یارم گره بر مو زده – با صدایالهه
طاقتم ده- با صدایمرضیه
اشک من هویدا شد – با صدای مرضیه
ای ماه من – با صدای مرضیه
در میان گل‌ها – با صدای مرضیه
از من بگذرید (آیا همه شما بی‌گناهید) – با صدای مرضیه
در بستر غم – با شعر تورج نگهبان و صدای مهستی
خدا کند عاشق شوم – با صدای دلکش
عالم تنهایی – با صدای دلکش
تا به کی – با صدای پوران
شهزاده رؤیا – با صدای یاسمین
افسانه شیرین – با صدای هایده
آتش – با صدای سیمین غایی
قصه‌گو – با صدای هوشمند عقیلی
پس از وقوع انقلاب اسلامی در ایران، فعالیت‌های اجرایی همایون خرم دچار وقفه‌ای چندین ساله شد. اوقات او از آن پس، بیشتر صرف تدریس خصوصی ویلن و فعالیت‌های پژوهشی دربارهٔ موسیقی ایرانی شد و به یکباره تصمیم گرفت.
خواننده بهره نگیرد، او بعدا در مصاحبه‌هایی گفته بود این تصمیم را به یکباره گرفته با هیچ خواننده ای کار نکند.البته وضع موجود موسیقی هم بی تاثیر در این تصمیم نبوده‌است. با این حال کنسرت‌هایش و اجراهای بدون کلام جاودانه‌هایش به اندازه کافی برای مخاطبانش خصوصا قشر جوان جامعه از جذابیت برخوردار بود.
خرم حتی در سال‌های اخیر با دو خواننده مطرح موسیقی ایرانی از نسلی تازه‌تر کار کرد. در انتهای دهه ۷۰ آثارش با صدای محمد اصفهانی در آلبومی به نام «تنها ماندم» منتشر شد، او چندی بعد هم آهنگی «بوی باران» را برای اصفهانی ساخت و در انتهای دهه هشتاد ۳ سال پیش از مرگش مجموعه آهنگ «رسوای زمانه» با آهنگسازی او و با صدای «علی رضا قربانی» به بازار آمد، و این دو مجموعه در بین نسل جوان‌تر شنوندگان موسیقی ایرانی با استقبال گرمی روبرو شد.
درمورد آهنگ «ستاره و اهو» و اجرای آن پس از چهل و پنج سال:
این آهنگ زیبا چهل و پنج سال پیش توسط همایون خرم ساخته شد و بالاخره پس از سالها به اجرا درآمد.علت عدم انتشار آن به گفته دختر استاد اصرار اجرای آن توسط خواننده خانم بود که در آن مقطع زمانی مقدور نبود.
همایون خرم، استاد موسیقی ایرانی و خالق نغمه‌های ماندگار در ۸۲ سالگی و در ۲۸ دی ۱۳۹۱ خورشیدی به علت بیماری سرطان ریه در بیمارستان دی دار فانی را وداع گفت و عرصه موسیقی را پراز غم و اندوه کرد.