بیوگرافی حسن کسائی - نابغه نی نواز موسیقی ایران

مشخصه اصلی سبک نی نوازی کسایی نوآوریهای بدیع اوست.دید کسایی به ردیف بسیار نوآورانه و به دور از دیدگاه‌های متعصبانه بود. از نظر وی این دیدگاه‌ها مانع رشد موسیقی ایرانی و معرفی آن در سطح جهانی است.

اما با این وجود از اصالت زدایی و بیگانگی با ردیف دستگاهی هم انتقاد داشت.

نوازندگی سه تار و آشنایی با ردیف آوازی کمک شایانی به کسایی در هم‌نوازی‌ها، گروه نوازی‌ها و جواب آواز کرد. آشنایی او با سه‌تار و پرده بندی آن و کوک‌های مختلف سه تار باعث شد که آن را در نی هم پیاده کرده و به اجرای آثاری با نی در گام‌هایی که کمتر به آن پرداخته شده بود بپردازد.

سارنگ، تاج اصفهانی ،جلیل شهناز و حسن کسایی هنرمندان اصفهان

حسن کسائی در اصفهان سال‌ها مکتب‌دار موسیقی اصفهان در رشته‌های نی، سه‌تار و آواز بوده‌است. اگرچه بیشتر آثار حسن کسایی بداهه‌نوازی است تا موسیقی پیش ساخته، ولی امروز بخش زیادی از ضربی‌ها و حتی آوازی‌های نوازندگان نی، بهره گرفته از نوازندگی‌های اوست. کسائی در نواختن نِی ایرانی همانند نداشت و در اوقات فراغت به تکمیل سه‌تار می‌پرداخت. وی در زندگی هیچ دلبستگی‌ای به جز موسیقی نداشت. وی در شهر زادگاه خود، اصفهان در کوی عباس‌آباد زندگی می‌کرد. دیده شده بود که او حتی با لوله کردن کاغذی ساده و سوراخ کردن آن اقدام به نواختن نی می‌کرد که این در یکی از نوارهای صوتی آموزشی وی نیز بیان گردیده‌است.

حسن کسائی که از پیشکسوتان موسیقی سنتی به‌شمار می‌آمد، بر خلاف بسیاری از آنان ذهن و اندیشه‌ای نوگرایانه داشت و ردیف موسیقی سنتی را «وحی منزل» تلقی نمی‌کرد.

حسن کسائی ۲۵ خرداد ۱۳۹۱،اصفهان

از استادان برجستهٔ موسیقی ایرانی و نوازندهٔ سرشناس نِی و سه تار بود.

مهرماه سال ۱۳۰۷ در شهراصفهان و در خانواده‌ای تاجرپیشه به دنیا آمد.

پدرش، «حاج سید جواد کسائی» از تاجران به نام آن زمان اصفهان بود که دلیل علاقه و انسی که با موسیقی داشت،

با استادان و بزرگان آن زمان مانند «سید حسین طاهرزاده»، «جلال‌الدین تاج اصفهانی»، «اکبر خان نوروزی»، «خاندان شهناز» (شعبان‌خان، حسین آقا، علی آقا و جلیل شهناز)، «غلامحسین سارنج» و «ادیب خوانساری» رفت‌وآمد می‌نمود. به‌طوری‌که منزل آقا سید جواد، محفلی بود

برای تجدید دیدار و نیز ساز و آواز استادان به نام موسیقی اصفهان.

جلیل شهناز ، تاج اصفهانی ، حسن کسایی

این آمد و شدها موجب شد حسن کسائی از کودکی و از پنج سالگی با موسیقی آشنا شده و آواز و ردیف آوازی را در محضر «ادیب خوانساری» و «تاج اصفهانی» بیاموزد و با ادبیات و خوشنویسی و تاریخ و فرهنگ ایران آشنایی پیدا کند.

بعدها از محضر اساتید دیگری چون اکبر خان نوروزی، غلامرضا خان سارنج، محمد طاهرپور و سید حسین طاهرزاده بهره برد.

ایستاده در عکس: جلیل شهناز و حسن کسایی نشسته ابوالحسن صبا

کسایی در ۱۰ سالگی به محضر اساتید «ابوالحسن صبا»و «حسین تهرانی» راه یافته و آوازی در ابوعطا با ویولن ابوالحسن صبا می‌خواند که با استقبال و به ایشان رسیده که وی را تشویق به فراگیری «سه تار» از محضر استاد «ابوالحسن صبا» مینماید.

دوازده سالگی حسن کسایی نقطه عطفی در زندگی او بود چرا که گمشده خود یعنی ساز نی را پیدا می‌کند و برای اولین بار آن را در دست نی نوازی دوره گرد می‌بیند و شیفته نوای این ساز می‌شود.

علاقه زیادی وی به ساز نِی، پدر را برآن داشت تا حسن را جهت آموزش این ساز زیبا نزد «مهدی نوایی» ببرد.پس از درگذشت مهدی نوایی، کسایی همچنان از همنشینی با نوازندگان اصفهانی در جهت تسلط بر نوازندگی نِی استفاده کرد.

همنوازی با سازهای پرده‌داری مثل تار و سه‌تار او را بیش از پیش با گام‌های مختلف موسیقی ایرانی آشنا کرد.

سه‌تار نوازی کسائی تلفیقی از ترکیب نوازندگی «تار جلیل شهناز» و« سه‌تار ابوالحسن صبا» است.

وی در محضر ابوالحسن صبا به یادگیری و نواختن ردیف‌ها پرداخت و با هنرمندانی چون خالقی، مشیر همایون و حسین محجوبی نیز می‌نواخته‌است. او کنسرت‌هایی نیز با ادیب خوانساری و اجراهایی با تاج اصفهانی داشته‌است.

کسائی، در سن ۲۰ سالگی نخستین اجرای تکنوازی نی خود را در دستگاه همایون در تئاتر اصفهان به صحنه برد و یک سال بعد قطعه معروف «سلام» را در دستگاه «چهارگاه» ساخت که از معروف‌ترین قطعات موسیقی ایرانی به‌شمار می‌رود.

کسائی، در سال ۱۳۲۹ برای اولین‌بار «نی» را به ارکستر برد و با ارکستر رادیو ارتش اصفهان همکاری خود را شروع کرد و سال‌ها بعد با ارکسترهای متعدد رادیو به سرپرستی هنرمندانی چون «ابوالحسن صبا»، «حسین یاحقی»، «حبیب‌الله بدیعی»، «محمد میرنقیبی»، «همایون خرم» و دیگران به فعالیت خود در این زمینه ادامه داد.

نشسته:خوانساری، ابوالحسن صبا ، مرتضی محجوبی - ایستاده نفر دوم از سمت راست حسن کسایی

نخستین اجرای رادیویی کسایی به سال ۱۳۲۲ باز می‌گردد که قطعاتی را در دستگاه سه گاه به صورت زنده در رادیو ایران و با همراهی دیگر نوازندگان اجرا می‌کند وبعدها دستگاه ضبطی تهیه می‌کند و آثار ضبط شده‌اش را به رادیو تهران ارسال می‌کند.

در سال ۱۳۳۵ به دعوت داوود پیرنیا به برنامه گل‌ها راه یافت و تا سال ۱۳۵۷ که در گلچین هفته شرکت نمود، با این سلسله برنامه، همکاری داشت.

سال ۱۳۴۶ آغاز فعالیت‌های هنری کسایی در ابعاد جهانی بود.

یک صفحهٔ دورو در مایه‌های شور و ماهور از نوازندگی نی او به همراه تنبک «جهانگیر بهشتی» توسط کمپانی C.B.S فرانسه ضبط شد که در سال ۱۳۵۴ در نقاط مختلف جهان پخش شد. همچنین، کسائی تا سال ۱۳۵۶، برنامه‌های متعددی در جشن هنر شیراز برگزار کرد و با نوازندگان بزرگ جهان از جمله «راوی شانکار», «شاران رانی» و «بسم الله خان»، دیدار کرد.

کسایی، شجریان ،عبادی،تجویدی

پس از انقلاب ۱۳۵۷ آخرین برنامه رسمی خود را در رادیو ایران با همکاری «جلیل شهناز» و «جهانگیر ملک» اجرا کرد.

کسائی در دههٔ ۱۳۶۰، به کشورهای آلمان، انگلستان، فرانسه و هلند سفر کرد و در چند برنامه رادیویی، به اجرای برنامه پرداخت.

فوت مادر کسایی در سال ۱۳۶۱ حادثه غمگینی برای او بود و آن چنان تأثیری بر روحیات این هنرمند گذاشت که حاصل آن قطعه معروف "اشک نی" است‌. قطعه‌ای که چنان منسجم است که بنا بر رسالتش اشک شنونده خود را در می‌آورد.

در سال ۱۳۶۹، تندیس وی در گالری مفاخر هنری جهان در لندن نصب شد.

کسائی در سال ۱۳۷۰، در جشنواره نی‌نوازان در تالار اندیشه شرکت کرد که فعالیت دوباره این نابغه نی نواز در دنیای هنر و موسیقی ایران بود.

در سال ۱۳۷۸ موفق به دریافت نشان درجه یک فرهنگ و هنر شد و در سال ۱۳۸۱، به عنوان چهرهٔ ماندگار موسیقی انتخاب و تقدیر شد.

در سال ۱۳۸۱ محمد جواد کسایی (فرزند حسن کسائی) کتاب «از موسیقی تا سکوت» را که حاصل نیم قرن تلاش موسیقایی حسن کسائی است، با مقدمه بیژن ترقی به بازار کتاب عرضه کرد.

استاد حسن کسائی در ۲۵ خرداد ۱۳۹۱ در اصفهان چشم از جهان فرو بست.

جلیل شهناز، حسن کسایی

یکی از مهم‌ترین آثار کسائی، قطعه معروف سلام در دستگاه چهارگاه است که از معروف‌ترین قطعات موسیقی ایرانی به‌شمار می‌رود.

برخی از آلبوم‌های او عبارتند از:

نای نی  (با تنبک امیرناصر افتتاح)

راز نی (با تنبک امیرناصر افتتاح)

از کران زنده‌رود (با تنبک امیرناصر افتتاح)

نای جان

یاران زنده‌رود (باصدای تاج اصفهانی) 

به اصفهان رو (باصدای تاج اصفهانی)

شاخه دیگر گل ۶

شاخه گل ۹ (باصدای غلام‌حسین بنان)

شاخه گل ۱۶ (باصدای غلام‌حسین بنان)

گفتگوی نی و عود (با عود شهرام میرجلالی)

دختر گُل‌فروش (باصدای علی جهاندار)