روحالله خالقی سال ۱۲۸۵ در خانواده‌ای دیوان‌سالار در کرمان به دنیا آمد. خانواده دیوان سالار در باغ شاهزاده ماهان کرمان که عمارت حکومتی بود، زندگی میکردند.
«روحالله خالقی» را یکی از تاثیرگذارترین آدم‌‌هایی می‌‌دانند که در زمینه موسیقی ملی ایران فعالیت کرده‌‌اند. پدرش «میرزا عبدالله خان منشی» و مادرش «مخلوقه خانم» هر دو تار می‌‌نواختند اما دوست نداشتند فرزندشان به عالم موسیقی گام بگذارد.
آموختن موسیقی را نزد شوهر عمه‌اش میرزا رحیم شروع کرد و از او بیش از یک سال ویولن می‌آموخت.در سال ۱۳۰۲ به مدرسه‌ی عالی موسیقی رفت و در آنجا تحت نظر علینقی وزیری آموختن موسیقی و نواختن ویولن را آغاز کرد.
و چون احساس کرد موسیقیدان باید در درجه اول اطلاعات کافی داشته باشد، مجددا ضمن اینکه موسیقی را ترک نکرد، تحصیلات متوسطه خود را در دارالفنون و عالی را در دانشسرای عالی در رشته ادبیات که ارتباط بیشتری به موسیقی داشت، به پایان رساند و بعدتر هم که به طور حرفه‌‌ای در موسیقی کار کرد.
خالقی برای ادامه تحصیل در دوره لیسانس به سراغ رشته فلسفه و ادبیات رفت و همین ادبیات خواندن باعث شد بتواند با نثری قابل فهم و روان به نگارش کتاب‌‌های گوناگونش بپردازد.
در کارنامه کاری او بیش از ۱۴ کتاب به چشم می‌خورد و در کنار آن او کار روزنامه‌نگاری هم می‌کرد و سردبیر چند نشریه موسیقایی و فرهنگی بود.
خالقی برای معرفی بزرگان موسیقی ایران که هم دوره با او یا پیش از او زندگی میکردند، نیز کتابی با نام «سرگذشت موسیقی ایران» نوشت.
خالقی یاد دادن موسیقی را از ۱۳۰۷ در مدرسه ورزش آغاز کرد. بعد از لیسانس نیز به هنرستان عالی موسیقی رفت و در آنجا تدریس کرد.
خالقی آهنگساز و موسیقیدان و مورخ تاریخ موسیقی و سردبیر چند نشریه فرهنگی موسیقایی سالها در رادیو ایران نیز فعالیت داشت و از جمله رئیس شورای موسیقی رادیو بود و برنامه‌های رادیویی «یادی از هنرمندان درگذشته» و «ساز و سخن» را راه‌اندازی کرد. تنظیم آثار عارف قزوینی و علی اکبر شیدا برای ارکستر، از جمله فعالیت های خالقی در رادیو تهران بود.
وی همچنین، سرپرست ارکستر گلها نیز بود.
از آهنگ‌های ساخته خالقی که در این دوره بسیار موردپسند بود و از رادیو بسیار پخش می‌شد «رنگارنگ شماره یک» در دستگاه اصفهان بود. همکای او با غلامحسین بنان و نیز مرتضی خان محجوبی آثاری ماندگار را در تاریخ موسیقی گلها و نیز موسیقی ایران رقم زد.
مرز پرگهر مثلث هنری گل گلاب،خالقی ،استادبنان
از جمله شناخته شده‌ترین ساخته‌های خالقی می‌توان به سرود ای ایران اشاره کرد که از آن به عنوان سرود ملی غیر رسمی یاد می‌شود.
روحالله خالقی به سال ۱۳۲۳ سرود « ای ایران » را با شعری از «حسین گل گلاب» در آواز دشتی با ملودی هایی برگرفته از نغمه های موسیقی بختیاری ساخت؛ اما او آثار بسیار دیگری خلق کرد که همه شان در تاریخ موسیقی این سرزمین ماندگارند.
خالقی سال 1323 «انجمن دوستداران موسیقی ملی» را تشکیل داد با کنسرت هایی که مورد توجه دوستداران این موسیقی قرار گرفت و بعد از آن هنرستان موسیقی ملی را شکل داد. خالقی در دورانی فعالیت می کرد که موسیقی غربی در ایران رواج داشت و بسیاری موسیقی ایرانی را غیرعلمی و تدریس آن را بیهوده می دانستند.
«یار رمیده»، «وعده وصال»، «پیمان شکن»، «نغمه نوروزی»، «بهار عشق»، «مستی عاشقان»، «شب جوانی»، «شب من» و «امید زندگانی»، همه شان در حافظه موسیقایی مردم این سرزمین حک شده اند، اما محدود کردن خالقی به آثاری که ساخته است، بی توجهی به بخش مهمی از شخصیت اوست.
او یک موزیسین روشنفکر بود. هم اثر می ساخت و هم می نوشت و هم آموزش می داد و هم سردبیر نشریه ای موسیقایی بود و هم عضو شورای عالی موسیقی رادیو. رییس هنرستان موسیقی هم بود اما فراتر از آنها همواره برای خویش مسئولیتی اجتماعی قائل بود و اتفاقات پیرامونش را در قلم و موسیقی اش منعکس می کرد.
روح الله خالقی 21 آبان 1344 بر اثر بیماری زخم معده، در یکی از بیمارستان های شهر سالزبورگ در اتریش درگذشت.