فرهنگ امروز /محمدمصطفی مهربانی:
عدم ثبت رسمی اطلاعات و فعالیت‌های جامعه هنری ایران زمین در روزگاران گذشته باعث به‌وجودآمدن نقل‌قول‌ها و برداشت‌های مختلف از اتفاقات هنری این سرزمین شده است و گاه سهوی یا به‌عمد مطالب ذکر شده باعث تخریب فعالیت‌های هنری هنرمندان این مرز و بوم شده است و پژوهشگران و محققان جز با تحقیقات میدانی و با صرف هزینه و زمانی زیاد، نمی‌توانند سنگ معیاری برای راستی‌آزمایی مطالب گفته‌شده به‌دست بیاورند و همین امر باعث شده است تا همواره شاهد درج اخبار و اطلاعاتی متناقض با واقعیات باشیم. جامعه باربد یکی از همین مراکز هنری بود که به عنوان یک دانشگاه مردمی در زمینه هنر سال‌های زیادی به آموزش و پرورش هنرمندان می‌پرداخت.
اسماعیل مهرتاش در روستای ویسمون متولد شد و تحصیلات خود را در مدرسه دارالفنون به انجام رساند. از کودکی به موسیقی و تئاتر علاقه‌مند بود. به همین سبب, در آغاز, گروهی مرکب از سی و پنج نفر از بچه‌های محل و شاگردان مدرسه دارالفنون تشکیل داد و به اتفاق آنان کنسرت دوره‌ای موسیقی برپا کرد و سرانجام نیز کلوپ «جامعه باربد» را تاسیس نمود.
سرشناس‌ترین کوچه لاله زار «کوچه باربد» است که البته پیش از نقل مکان جامعه باربد به نام کوچه ملی شناخته می شد و معروفیتش را از فراوانی تعداد سینماها و تئاترهایش داشت که حالابه طور کامل از نفس آن سال ها افتاده است.
جامعه‌ي باربد، كلوپي از گروهي هنرمندان براي اجراي نمايش و نشان دادن هنرهاي ملي ايران بود.
جامعة باربد درسال ۱۳۰۵ ش، به كوشش هنرمند و موسيقدان، اسماعيل مهرتاش نخست در خيابان فردوسي (علاء‌الدوله) در خانه‌اي اجاره‌‌اي تشكيل شد. بعد محل آن به خيابان سعدي و سرانجام به سالني در كوچه باربد در ميانه لاله‌زار منتقل شد.
فعاليت‌هاي عمده‌ي اين جامعه، نمايش‌هاي كمدي موزيكال بود و موضوع نمایش‌نامه‌ها بیشتر برگرفته از ادبیات و فرهنگ کهن ایران مانند آثار نظامی گنجوی و فردوسی یا آداپته از آثار فرنگی بود که اغلب با استقبال فراوان تماشاچیان مواجه می‌شد.
همكاران مهرتاش در بدو تأسيس جامعه‌ي باربد هنرمنداني مانند رفيع حالتي، علي دريابيگي، محسن سهيلي، فضل‌الله بايگان، نورمحمد ميرعمادي، خان بابا صدري، ملوك ضرابي، بانو چهرآزاد بودند.
در جامعه باربد یک عده از جوانان روشن‌فکر و با ذوق عضویت داشتند.
در برنامه‌هاي جامعه باربد، آموزش تئاتر به تئاترپيشگان هدف اصلي بود و از اين رو، مي‌توان گفت جامعه‌ي باربد اولين مركز مهم آموزش نمايش در ايران به شمار مي‌آمد كه عده زيادي از هنرمندان را وارد عرصه نمايش كرد.
این جمعيت، اولين نمايش خود را به نام «ليلي و مجنون»، در سالن زرتشتيها بر روي صحنه آوردند.
دومين نمايش آنها «خسرو و شيرين» بود كه ملوك ضرابي در آن نقش شيرين را بر عهده داشت.
مهرتاش، ترتیبی داده بود تا خانم‌ها جدا از آقايان و با حجاب بنشينند.
در ادامه نمايش‌هاي بسياري از جمله اپرت خيام،عدالت، خاقان مي‌رقصد را اجرا كردند.
هنرمنداني مانند: عصمت صفوي، لُرتا، شهين، آذر حكمت شعار، عباس حكمت شعار، هوشنگ سارنگ، اكبر مشكين، حسن جليلوند، پرويز ضياء‌الابصاري، ازهدي، نعمت عبدي، عبدالوهاب شهيدي و علي نصيريان تعدادی از دانش آموختگان جامعه باربد می‌باشند.
استاد اسماعیل مهرتاش مبتکر پیش پرده خوانی بود به آن معنی که در وقت تغییر دکور صحنه تئاتر هنرمندان موسیقی به صحنه می‌آمدند و برنامه اجرا می‌کردند به همین خاطر جامعه باربد محل رشد هنرمندان موسیقی نیز شد.
مهرتاش همچنین کلاس‌هایی برای آموزش تار و آواز (خود مهرتاش درس می‌داد)، فن بیان (رفیع حالتی) و هنرپیشگی، ادبیات فارسی (دکتر ناظم‌زاده‌کرمانی)، دکور (ولی‌الله خاکدان)، تاریخ تئاتر (علی‌اصغر ازهدی) در جامعه باربد دایر کرد؛ که در این کلاس‌ها از شاگردانی که استطاعت مالی نداشتند، وجه مالی دریافت نمی‌کرد و همواره درِ کلاس‌های این استاد گرانقدر به روی همه شاگردان باز بود.
از شاگردان استاد مهرتاش باید از " ملوک ضرابی "، " منتشری "،" شجریان "، " ملکه حکمت شعار "، " شهیدی "، " فروزنده "، " حسن اعتمادی "، " فریدون اسماعیلی "، " حسن یزدانیان "، " محمدعلی کشاورز "، " عزت ا.. انتظامی " و ... را نام برد.
ادیب خوانساری خواننده و استاد بزرگ آواز در مصاحبه ای عنوان می کند که من اول از جامعه باربد و با شرکت در نمایشنامه خسرو و شیرین شروع کردم.
محمدرضا لطفی: به نظر من، بهترین استاد آواز در صد سال اخیر، استاد مهرتاش بوده است.
در پایان نام تعدادی از دانش‌آموختگان جامعه باربد را بیان می‌کنیم:
ادیب خوانساری (با جامعه همکاری داشت)، عبدالوهاب شهیدی، محمدرضا شجریان، محمد منتشری، شاپور رحیمی، ملوک ضرابی، برادران وفایی، حسن یزدانیان، محمد ملک‌مسعودی، قاسم جبلی، محمد نوری، داوود فیاضی، عزت‌الله انتظامی، حسن اعتمادی، فریدون اسماعیلی، بهمن جنیدی، محمدعلی کشاورز، رسول نجفیان، بهزاد رضوی، بهروز رضوی، علی نصیریان، حمید قنبری، مجید محسنی، اسماعیل شنگله، مستجاب‌الدعوه، علی تابش، نصرت کریمی (به عنوان همکار)، شهروز ملک‌آرایی، مهری مهرنیا، ملکه حکمت شعار، فروزنده، حسن معبودی، اکبر جقه، بهرام سیر، منوچهر شفیعی، گودرزی، محمد امینزاده، فریدون اسماعیلی (دوبلور)، محمدرضا نوابی، عزیزالله بهادری، خاکپور، قدکچیان، علی مرادی، عتیقه‌چی، جم‌نیا، عرب، حاجی اکبری، کوشه کلانی، انصاری، نیاکان، نعمت‌الله گرجی، جواد انصافی، رضا کرم‌رضایی و رشید اصلانی، محمدعلی صفاریان، جواد جواهری، توران مهرزاد، خانم شهلا، محمدعلی جعفری و... .
از کارهای به‌یادماندنی مهرتاش، در این سال‌ها برنامه چهارشنبه‌سوری بود که در چند روز مانده به نوروز ۱۳۵۴ از تلویزیون آن زمان پخش شد. در این برنامه مراسم چهارشنبه‌سوری تهران قدیم به صورت نمایش و موسیقی به تصویر کشیده شد و برخی از شاگردان او از جمله محمدرضا شجریان و مظفر شفیعی تصنیف «کلید صندوق شکسته» و محمد منتشری تصنیف «گل پونه نعناع پونه» را با لباس‌های آن دوره اجرا کردند.
سرانجام جامعة باربد پس از نيم قرن فعاليت در سال ۱۳۵۸ش با درگذشت اسماعيل مهرتاش تعطيل شد.