موسیقی بلوچی یکی از موسیقی‌های نواحی ایران است که خاستگاه آن شهر ایرانشهر می‌باشد. موسیقی بلوچستان در میان تمام موسیقی‌هایی که در نواحی مختلف ایران وجود دارند از ماهیت و کیفیت ویژه ای برخوردار است. تنوع ملودیک و ریتمیک آثار و نوازندگان صاحب نام و وجود سازهای با بافت و ساخت متفاوت با سازهای دیگر مناطق ایران جلوه ای خاص به موسیقی این خطه از کشورمان داده‌است.
ملا کمال خان هوت
استاد «علی محمد بلوچ» یکی از چند پهلوان واستاد برجسته‌ی موسیقی بلوچی و ساز (سرود) قیچک بود که از آخرین و مهمترین منابع موسیقی بلوچ به حساب می آمد. او در طول سال‌های عمر نوازندگی خود که از کودکی آغاز کرده بود، توانست با بزرگترین شاعران بلوچستان از جمله «ملا کمال خان» و «لعل بخش پیک» همراهی کند که در خاطره مردم بلوچ زنده مانده است.
این استاد برجسته ساز قیچک یکی از راویان مهم موسیقی بلوچستان در دو سوی مرزهای ایران و پاکستان بود.
تسلط او بر موسیقی بلوچی در بالاترین سطح تکنیکی و هنری بود و انواع گوناگون موسیقی بلوچ را در حد کمال اجرا می‌کرد.
موسیقی شائری، گواتی (موسیقی درمانی) و انواع رپرتوارهای سُوت و نازنیک را در حد کمال و با استادی می‌نواخت.
خلیفه شمهیر مالداری
محمدعلی بلوچ در زمان حیاتش با حضور در جشنواره های مختلف هنری در داخل و خارج از کشور برای معرفی موسیقی بلوچی و ساز قیچک خدمات شایانی انجام داده است و به اقرار استادان و صاحب نظران برجسته موسیقی نواحی کشور، در ردیف بزرگ ترین نوازنده های ساز های آرشه ای جهان قرار داشت.
علیوک بلوچ در جشنواره‌های داخلی و خارجی زیادی حضور داشت.
در سال ۹۲ در اولین «جشنوارۀ آینه‌دار» به همراه «خلیفه شهمیر بلوچ مالداری» و «برادران برمه» ذکرهای گواتی و همچنین، همراه با «اسحاق بلوچ» اجرای شائری بلوچی را در حضور «محمدرضا شجریان» را اجرا کرد.
آخرین اجرای او درنخستین کنگره ملی شعر پیامبر مهربانی بود که در ۲۲ و ۲۳ آذر ماه امسال همزمان با هفته وحدت در زاهدان برگزار شد.
«علی محمد بلوچ» از سرمایه های بزرگ و جبران ناپذیر موسیقی بلوچستان بود که تاریخ موسیقی نواحی کشور و تمام علاقه مندان به موسیقی بلوچی هرگز آن را فراموش نخواهند کرد.
او هنرمندی متعهد و با اخلاق بود که دینداری و مهربانی اش زبانزد عام و خاص در محل سکونتش، شهر چابهار واقع در استان سیستان و بلوچستان بود.
بزرگترین نوازنده قیچک بلوچستان در پی عارضه قلبی در بیمارستان چابهار پس از شست و دو سال چشم بر دنیا برست.
یادش گرامی باد.
سوالات متداول
۱- موسیقی بلوچستان را با توجه به فرم و محتوا و ترکیب بندی سازها به چند دسته تقسیم میشود؟
سوت،شاعری،ذکرهای گواتی،مالد پیرپتر و در پایان لیکو و زهیروگ تقسیم بندی کرد.
۲- سازهای بلوچ چه نام دارند؟
قیچک، رباب، تنبورک، سرنا، دهل بزرگ،دهلک دونلی، کوزک، کنجری و بنجو
پیر بخش صاحبداد
۳- سوت چه نوع موسیقی است؟
موسیقی سوت: رایج ترین و عامیانه ترین نوع موسیقی در کل بلوچستان است که به آن نازینک هم گفته می شود.
مضامین اشعار در سوت، اغلب وصف طبیعت و یار و دیار و دل تنگی است. می توان گفت اغلب قطعاتی از موسیقی بلوچی که در رسانه ها پخش می شود، سوت است. چون تا حدود زیادی شادتر و عامیانه تر از انواع موسیقی دیگر است. از موسیقی دانان مطرح معاصر می توان به پیربخش صاحبداد، فیض محمد بلوچ، دین محمد زنگشاهی و براهیم آسکانی اشاره کرد. بیشتر سازهای موسیقی بلوچی اعم از زهی و کوبه ای و بادی در موسیقی سوت کاربرد دارند. سرود (قبچک), بنجو، رباب، تنبیرگ، دونلی، نل، دهلک، کوزگ و کنجری.
۴- موسیقی شاعری به چه نوع موسیقی گفته میشود؟
این موسیقی با نام های دیگری چون حماسی و شروندی هم شناخته می شود، قلب تپنده موسیقی بلوچستان است. شعرهایی که در این موسیقی خوانده می شود و زهیروگ هایی که نواخته می شود، شناسنامه موسیقی و فرهنگ بلوچی هستند. یکی از مهم ترین دلایل اهمیت موسیقی شاعری این است که مضامین و محتوای اشعار و کلام آن بسیار گسترده است و شامل داستان های حماسی، عاشقانه، مذهبی، قومی، جنگی، پندآموز و غیره. در موسیقی شاعری تنها دو ساز مورد استفاده قرار می گیرد؛ «سرود» و «تنبیرگ».
در این موسیقی به خواننده «شاعر» گفته و عموما با لقب ملا یا پهلوان خطاب می شود. خود شاعر هم می تواند نوازنده قیچک باشد هم تنبیرگ.
پهلوان بلند، پهلوان دادین، پهلوان برکت که هم «سرود» می نواختند و هم شاعر بودند و یا مثل ملاکمال خان، ملاغلام قادر رحمانی، ملاقادربخش (کادوک)، ملا موسی و لعل بخش پیک که تنبیرگ می نواختند و از بهترین شاعران معاصر بودند.
خلیفه شمهیر مالداری وعلی محمد بلوچ
۵- ذکرهای گواتی بلوچ به چه نوع موسیقی اطلاق میشود؟
این موسیقی در خیلی از مناطق بلوچستان رواج دارد اما در شمال بلوچستان (منطقه سرحد) کمتر به چشم می خورد. ذکرهای گواتی را برای افرادی می نوازند که دچار جن زدگی و باد شده اند. اصولا وقتی این افراد دچار اختلالات می شوند و دکتر و درمان های پزشکی افاقه نمی کند، رو به خلیفه می آورند.
از نوازنده ها دعوت می شود که به مراسم گوناتی بیایند و با ساز زدن و خواندن ذکر خداوند و اولیا، بیمار را به حدی از وجد برسانند.
سازهای مورد استفاده در گواتی سروز، تنبیرگ، نل و دونلی است.
از خلیفه های گواتی معاصر می توان خلیفه شهمیر، خلیفه سیددادشاه و خلیفه صابر را نام برد و از نوازنده های متبحر قیچک در گواتی می توان به علی محمد بلوچ، خداداد زنگشاهی، رحیم بخش جت، حسین جت، احمد وشنامی، فقیرمحمد شکل زهی، موسی شکل زهی و از نوازنده های مطرح دونلی می توان به لعل بخش جت، مرحوم موسی بلوچ، محمد بخش دری و تاج محمد جنگی پور اشاره کرد.
۶- جشنواره موسیقی آیینه دار به چه منظور برگزار میشود؟
فستیوال موسیقی نواحی و آیینی ایران یا همان جشنواره موسیقی آینه دار، با هدف معرفی فرهنگ غنی و موسیقی پربار نواحی و آیینی ایران، در سال ۱۳۹۲ آغاز بکار کرده است. این چشنواره تا کنون شش دوره برگزار نموده است و توانسته اساتید بزرگ موسیقی نواحی را در کنار یکدیگر جمع کند تا موسیقی غنیِ اصیل ایرانی را در فضایی خارج از مناطق خود به اجرا بگذارند.