سرنا، يكي از كهن‌ترين سازهای بادی جهان است كه در حدود پنج هزار سال پيش در سرزمين‌هاي ايران، مصر، بين‌النهرين وجود داشته و از اين مناطق به ساير نقاط جهان نظير چين،اروپا و افريقا برده شده است.
در ایران تاریخ این ابزار موسیقی به سلسله هخامنشیان می رسد.
طبق شاهنامه پادشاه جمشید این ساز را اختراع کرده است
تعداد زیادی از آثار باستانی مربوط به ساسانیان وجود دارد که وجود ساز سرنا را در این دوره ثابت می کند.
این آثار تاریخی در موزه ارمیتاژ نگهداری می شود.
این ساز در منطقه گسترده ای از هند به شمال آفریقا و یونان تحت تسلط امپراتوری هخامنشی و ساسانی گستر یافت.
امروزه بسیاری از استان ها در ایران دارای ساز سرنا مخصوص به خود هستند از جمله:
خراسان،گیلان،مازندران،کرمان،بلوچستان،هرمزگان،آذربایجان،لرستان و قله های کوه البرز
این ابزار را در ارمنستان،آذربایجان،تاجیکستان،ترکیه و سراسر خاورمیانه میتوان دید.
بنا به بررسي بخش تحقيق و گزارش هنري ايسنا، آنچه مشخص است نام سرنا از دو كلمه سور ( شادي) و نا (ناي) تركيب شده است. از سرنا اغلب در موسيقي‌هاي محلي استفاده مي‌شود. تنها در كشور تركيه است كه از اين ساز به طرز شايسته‌اي در اركسترها و موسيقي‌هاي ملي و محلي استفاده مي‌شود
این ساز به علت اینکه از شاخ حیوانات ساخته می‌شد به این اسم نامیده شده است.
البته سُرنای کنونی به مراتب از بوقهای شاخی اولیه پیشرفته تر است، ولی عضوی از خانواده سازهای بادی یا بوقی به شمار می‌آید.
سرنا صدایی قدرتمند دارد و معمولاً با نواختن یکی از سازهای کوبه ای همراه است.
در گذشته ها این ساز در مراسم عروسی،مراسم تشییع جنازه،مراسم مذهبی و جنگ نواخته می شد و امروزه نیز در مجالس شادی و به هنگام خواندن ترانه های محلی این نواحی بکار می رود.
سرنا در قدیم از مهمترین سازهای رزمی به شمار می‌آمد. همچنین برای اعلام پیروزی در میدان جنگ از این ساز همراه با طبل و نقاره و سنج استفاده می‌کردند.
جالب است بدانید سازی که هنگام تحویل سال در نوروز نواخته می شود ساز سرنا همراه با ساز دهُل است.
آوای ماندگار موسیقی نوروز نامه اثر ملی- معنوی لحظه تحویل سال متعلق به هنرمند چهارمحال و بختیاری مرحوم استاد علی اکبر مهدی پور دهکردی از نوازندگان بنام سرنا با هم نوازی دهل استاد علی حیدری می باشد.
سرنا صدایی قدرتمند دارد و معمولاً با نواختن یکی از سازهای کوبه‌ای همراه است.
این ساز از چوب ساخته شده است و از دسته سازهای دو زبانه است. سرنای محلی تقریباً در تمام نقاط ایران وجود دارد.
ساز سرنا از آلات موسیقی بادی است که تقریباً هم مانند ساز ترومپت نواخته می شود.
این ساز زیبا دارای یک یک قسمت چوبی و یک قسمت فلزی است.
بخش چوبی آن مخروطی شکل است و بر آن هشت سوراخ تعبیه شده است،
که هفت سوراخ آن در قسمت جلو و یکی دیگر در قسمت پشت آن قرار دارد.
قسمت فلزی سرنا نیز حالت مخروطی دارد اما بسیار کوچتر از قسمت چوبی آن است.
این قسمت دهانه ساز را تشکیل می دهد و نوازنده هنگام نواختن از آن استفاده می کند.
نوازنده هنگامی که در ساز می دمد، همزمان انگشتان دو دست خود را بر روی سوراخ ها جا به جا می کند و نوایی دلنشین ایجاد می کند.
سرنا از چهار قسمت تشکیل شد :
۱ – قمیش
۲ – لب گیر
۳ – انبرک
۴ – بدنه ساز
سرنا دارای یک دهانه است که طول آن حدود ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر است. در نواحی لرستان سرنای کوچک و در نواحی بختیاری سرنای بلند معمول است، سرنای محلی معمولاً با دهل نواخته می‌شود.
رضا مریدی دلفان
شامیرزا مرادی
در میان سرنا نوازان مشهور ایرانی می توان از علی‌اکبر مهدی‌پور دهکردی، نوازنده نوروزنامه یا همان موسیقی هنگام تحویل سال نو و نیز رضا مریدی دلفان و شامیرزا مرادی مشهورترین نوازنده سرنای کوچک (کوتاه) نام برد.