آرامستان ظهیرالدوله

قبل از پرداختن به آرامستان ظهیرالدوله و دلیل نامگذاری آن باید به سوال زیر پاسخ داد:

ظهیرالدوله که بود؟

«علیخان قاجار دولو» ملقب به «ظهیرالدوله» از رجال روشنفکر و خوشنام دربار «ناصرالدین شاه», «مظفرالدین شاه», «محمدعلیشاه» و «احمدشاه قاجار» است.

اودر ۲۹ امردادماه سال ۱۲۴۳ در «جمال آباد شمیران» بدنیا آمد.

علیخان بعد از فوت پدرش «محمد ناصر خان ظهیرالدوله»، هنگامیکه فقط ۱۴ سال داشت، علاوه بر دریافت لقب پدر، منصب وی را هم که وزارت دربار یا ایشیک آغاسی باشی بود از شاه دریافت کرد و بجای پدر نشست.

ظهیرالدوله

زمانی که ۱۶ ساله شد به امر «ناصرالدین شاه» با دختر او «فروغ الدوله» (تومان آغا) که ۲ سال از او بزرگتر بود ازدواج کرد و بدین ترتیب داماد شاه و مورد توجه و اعتماد وی بود.

ظهیرالدوله بعد از مرگ ناصرالدین شاه و تا پایان حکومت قاجار جمعا» ۱۲ بار به حکومتهای مختلف نواحی ایران چون همدان، کرمانشاه، مازندران، گیلان و تهران منصوب شد.

علیخان ظهیرالدوله-سومین شخص از راست... (در پوشش سپید دقیقا بالای سر صفی علیشاه ایستاده بودند)

می گویند زماني که بیش از ۲۳ سال نداشته بعد از ملاقات با «صفی علیشاه اصفهانی»، عارف وقت به مسلک درویشان نعمت الهی درمی آید و به اصطلاح درویشی را بر توانگری اختیار میکند و از آن به بعد لقب درباری را از خود بر میدارد و با وجودی که داماد شاه و عهده دار منصب وزارت بود هرگز با لباس رسمی وزارت در انظار ظاهر نشد. و بجای ظهیرالدوله خود را صفاعلی مینامد و احوال و دارائیهای خود را نیز به مستمندان میبخشد.

مرحوم علي خان ظهيرالدوله ،(صفاعلي شاه) با لباس رسمي سلام در جواني و احتمالا در منصب ايشيك آقاسي باش

شیوه او در حکومت همواره با عطوفت و مهربانی و بر اساس عدالت بود .برخلاف اکثر رجال آنروزگار که به روش فئودالی و ظلم وجور و گرسنه نگاه داشتن مردم انجام می‌گرفت.

از اینرو درمیان مردم و علمای آنروز جایگاه والائی داشته است.

علیخان ظهیرالدوله..(اولین شخص از چپ) در سفر مظفرالدین شاه به روسیه....به همراه میرزا ابراهیم خان صحاف باشی و میرزا نظام الدین غفاری(مهندس الممالک) و....

ظهیرالدوله در انقلاب مشروطه از طرفداران اصلاحات و تأسیس مجلس بوده و اولین مجلس شورا مردمی را در همدان قبل از مجلس شورای ملی تأسیس کرد و از نمایندگان اصناف و پیشه وران برای اداره شهر دعوت کرد.

«محمدعلیشاه» همزمان با به توپ بستن مجلس، خانه و خانقاه اورا كه مكان مبارزين بود نیز در تهران به توپ بست و ویران کرد.

علیخان ظهیرالدوله...(پشت سر-ارسلان خان ناصر همایون,رئیس موزیک دربار مظفرالدین شاه) در روسیه... از پیج اینستاگرام aks-ghajari

او مردی خوش طبع و شاعر و هنرمند نیز بوده است و اشعاری زیبا و آثاری ادیبانه از او یادگار مانده است.

وی همچنین موسيقيداني برجسته بود و سازهاي ويولون و پيانو را بخوبي مينواخت و در مساقرت به فرانسه به همراه مظفرالدين شاه كنسرتي نيز در حضور پادشاه فرانسه اجرا كرده بود و صفحاتي نيز پر كرده كه اكنون در دست نيست.

انجمن اخوت، برگزاری اولین اجراهای عمومی موسیقی

او همچنین از مشوقان هنر بوده و در رمضان سال ۱۳۱۷ انجمن اخوت را که شالوده های آن قبلاً توسط صفی علیشاه بنا نهاده شده بود و مخفیانه به فعالیت می‌پرداخت، با موافقت مظفرالدین شاه و به طور رسمی تاسیس کرد .

سپس قسمت شمالی باغ خانه خود که در خیابان علاالدوله (فردوسی) قرار داشت،به مرکز انجمن اخوت اختصاص داد.

«انجمن اخوت» به رياست وي اولين سازمان رسمي در ۱۳۰ سال پيش بوده كه اولين كنسرتها و سالنهاي هنر مثل گالريهاي نقاشي و عكاسي را در كشور داير كرد.

گروه موسیقی انجمن اخوت همواره در نگاه مورخان تاریخ هنر این مرز و بوم به عنوان گروهی که گروه نوازی و پرداخت حرفه‌یی جمعی موسیقی را از میان درباریان به سوی طیف‌های متوسط‌تر اجتماعی سوق داد مورد بررسی قرار می‌گیرد.

او بسیاری از سیاستمداران را در زمانی که خلاء احزاب در ایران وجود داشت به انجمن اخوت جذب کرد ودر واقع در برابر احزاب فرنگی نمونه ایرانی را نشان داد.

پیش درآمد و رنگ و تصنیف از ابداعات او در کنسرتهای انجمن اخوت بوده که توسط درویش خان اجرا میشد.

عمده‌ترین فعالیت‌های انجمن اخوت برپایی جشن در عیدهای مذهبی و برگزاری جشن گل در فروردین هر سال در شمیران بود و همچنین برپایی مجلس عزاداری در ایام سوگواری .

در زمینۀ ترویج صنایع دستی ایران نیز فعال بود.

آرامستان ظهیرالدوله

وقتی که علی‌خان ظهیرالدوله صفاعلی در روز سه‌شنبه بیست و چهارم ذیقعده سال ۱۳۰۳ خورشیدی در اثر سکته قلبی در باغ خود در جعفرآباد شمیران درگذشت، در جوار باغ خود در قبرستان عمومی که بین تجریش و امام‌زاده قاسم واقع بود، دفن گردید. سابقاً در این محل گورستان کهنه‌ای قرار داشت و بعدها خانقاه ظهیرالدوله صفاعلی نیز به همین محل منتقل شده بود. اما پس از دفن ظهیرالدوله صفاعلی، مریدانش، این گورستان قدیمی و خانقاه را «آرامگاه ظهیرالدوله صفاعلی» خواندند.

محل دفن ظهیرالدوله صفاعلی، درست در زیر درختی بود که داغداغان نامیده می‌شد و ظهیرالدوله صفاعلی در طی ایام حیات خود، اغلب در سایه همین درخت می‌نشست. وی قبل از دفن، به وسیله مولوی رشتی که بعدها خود او هم در همین‌جا دفن گردید، تغسیل گردید و انجمن اخوت، این قبرستان عمومی را محصور ساخته و قبرستان (ظهیرالدوله صفاعلی) نامیدند.

ایرج میرزا

ای نکویان که در این دنیایید
یا از این بعد به دنیا آیید
این که خفته است در این خاک منم
ایرجم، ایرج شیرین سخنم
سروده زیبا ایرج میرزا بر سنگ مزار

سنگ مزار درویش خان در آرامگاه ظهیرالدوله

از آنجا که ظهیرالدوله صفاعلی مورد قبول اکثر طبقات اجتماعی بود، بسیاری از هنرمندان، سیاست‌مداران و دانشمندان وصیت کردند در این آرامگاه دفن شوند.

شاید مزار درویش خان و ایرج میرزا از اولینها دفن شده در این ارمگاه میتوان نام برد.

از سال‌های ۱۳۴۰ به بعد دفن اموات در این مجموعه ممنوع شد و دفن افراد در سال‌های ۴۰ تا ۵۰ با اجازه‌نامه خاص و آن هم به صورت محدود انجام می‌شد. آخرین تدفین در آرامگاه ظهیرالدوله صفاعلی در سال ۱۳۵۶ انجام شده‌است.

سنگ مزار مرتضی محجوبی

به هر حال این آرامگاه به مساحت تقریبی ۴۳۰۰ مترمربع (در دو قسمت قدیم که همان آرامگاه ظهیرالدوله و اطراف باشد و یک قسمت جدید که بعدها به ان اضاف شد)اکنون آرامگاه بزرگانی چون «ملک الشعرای بهار», «ایرج میرزا»,«رشید یاسمی», «رهی معیری», « دکتر محمد حسین لقمان ادهم», «محمد مسعود», « ابوالحسن صبا», «روح الله خالقی», «فروغ فرخ زاد», «قمرالملوک وزیری», «استاد حسین تهرانی», «برادران محجوبی», «داریوش رفیعی», «حبیب الله سماعی», «حسن تقی زاده »، «درویش خان»، «صبحی مهتدی» وبسیاری هنرمندان و شاهزادگاه و دراویش وسیاستمداران قرن اخیر است.

ناگفته نماند که کارهای شستشو و کفن پیچ کردن اموات عموما» در امامزاده صالح – امامزاده قاسم و قیطریه بوده و در آرامگاه ظهیرالدوله تنها دفن و خاکسپاری انجام میشده است.

مزار شاهزاده زهرا تاج السلطنه

«زهرا تاج السلطنه» دختر ناصرالدین شاه و خواهر قروع الدوله( همسر ظهیرالدوله) که از زیبا ترین شاهزادگان قاجار بود و علاوه بر زیبایی، بخاطر نوشتن خاطرات خود (خاطرات تاج السلطنه) که گوشه هایی از وقایع اندرونی قصر را آشکار میسازد مشهور است. زنی روشنفکر و فرنگ رفته بود که کتابهای فراوانی خوانده بود. بنا به وصیت خودش در آرامگاه ظهیرالدوله (شوهر خواهر او) به خاک سپرده شده است.

آرامگاه محمد تقی بهار ملک الشعرا