بیوگرافی استاد جلیل شهناز

استفاده از تمام امکانات ساز، نواختن بسیاری از گوشه‌های مهجور، رعایت جمله‌بندی در نوازندگی از جمله ویژگی‌های نوازندگی این هنرمند نامی است.

جلیل شهناز، در سال ۱۳۰۰ در اصفهان به دنیا آمد. تقریباً همه اعضای خانواده وی با موسیقی آشنایی داشتند و در رشته‌های مختلف هنر از جمله تار، سه‌تار، سنتور و کمانچه به مقام استادی رسیدند. پدرش «شعبان خان» علاقه وافری به موسیقی اصیل ایرانی داشت و علاوه بر تار که ساز اختصاصی او بود، سه‌تار و سنتور هم می‌نواخت از صدای خوشی هم برخوردار بود و نوای شیرین سازها و آهنگ ها همواره در خانه آنها طنین انداز بود و بسیاری از هنرمندان و شیفتگان موسیقی به خانه آنها رفت و آمد می کردند و او در حالی دوران کودکی را طی می کرد که وجودش با نوای موسیقی در می آمیخت و سال ها پیش از آنکه نوازندگی را آغاز کند با گوشه ها و ردیف های موسیقی ایرانی آشنایی پیدا کرده بود.

برادرانش حسین و علی از موسیقیدان بزرگ زمان بودند و سایر اعضای خانواده نیز با این مقوله آشنایی داشتند چنانچه عموی او "غلامرضا سارنج" از کمانچه نوازان بنام بود و دایی اش "عباس سروری" نیز از نوازندگان پر آوازه تار بود.

جلیل از کودکی با نواختن تنبک و سه تار به دنیای موسیقی راه یافت. در ۱۴ سالگی به یادگیری تار پرداخت و در مکتب پدر به نواختن تار و فراگیری تکنیک های نوازندگی این ساز پرداخت و نزد «عبدالحسین شهنازی» و برادر بزرگ خود «حسین شهناز» که به خوبی ساز تار می‌نواخت، آموختن را اغاز کرد.

حسین تهرانی، ادیب خوانساری، ایستاده جلیل شهناز

مکتب غنی اصفهان در آن روزگار با خوانندگانی چون «سید رحیم اصفهانی»، «حبیب شاطر حاجی»، «صدرالمحدثین», «طاهرزاده»، «ادیب خوانساری»و «جلال تاج اصفهانی» و نوازندگانی چون «اکبر خان نوروزی» (تار)، «غلامرضا سارنج» (کمانچه)، «حسین یاوری» (نی)، «حسین شهناز» (تار)، و بسیاری دیگر ،همچون بهشتی برای موسیقی سنتی ایرانی بود و تلاش و پشتکار زیادی که جلیل نوجوان از خود بروز می داد موجب پیشرفت سریع وی در موسیقی شد بطوری که از ابتدای جوانی در زمره نوازندگان مطرح اصفهان درآمد و هفته ای سه روز در رادیو اصفهان به همراه استاد فقید آواز، «جلال تاج اصفهانی» برنامه اجرا می کرد.

جلیل شهناز ، تاج اصفهانی، کسایی

استاد جلیل شهناز در حالی که ۲۸ ساله بود، همکاری خود را در رادیو اصفهان آغاز نمود و به نواختن تار پرداخت. دیری نپایید که حسن شهرتش به تمام ایران نفوذ کرده و در سال ۱۳۳۶ به دعوت سازمان رادیو و به تهران نقل مکان کرد و آغازی بر فعالیت های رسمی خود را رقم زد.

اوج درخشش جلیل شهناز در همکاری او با برنامه های موسیقی«گل ها» تجلی یافت. برنامه گل ها که به همت داوود پیرنیا در ۱۳۳۴ خورشیدی در رادیو تهران آغاز و در طول چند سال آنچنان با موفقیت روبه رو شد که به عنوان دوران تجدید حیات موسیقی در تاریخ هنر ایران در یادها ماندگار شد.در این برنامه ها شهناز با برترین و مشهورترین خوانندگان و نوازندگان به همکاری پرداخت و آثار به جا مانده از این دوران بخش ممتازی از موسیقی معاصر را شامل میشود.

موسیقی معاصر

وی در برنامه های رادیویی مختلفی به نوازندگی پرداخت و در ارکستر حسین یا حقی و… تک نوازی ها و گاها دو نوازی هایی را به اجرا گذاشت.

او به همراه تاج اصفهانی و حسین کسائی با عنوان گروه ثلاث، به برگزاری کنسرت های زیادی در شهرهای مختلف کشور و همچنین خارج از کشور اقدام نمود.

جلیل شهناز و شاطر رمضان

جلیل شهناز در دهه ۶۰ تقویم شمسی همراه با اساتید بزرگی همچون علی اصغر بهاری، محمد اسماعیلی، فرامرز پایور و سید محمد موسوی که به ترتیب نوازنده های مطرح کمانچه، تنبک، سنتور و نی بودند، اقدام به پی ریزی و تاسیس گروهی هنری با نام گروه اساتید موسیقی ایران نمود که با این گروه، کنسرت های زیادی را در کشورهای مختلف خارج از ایران برگزار کرد .

از معروف ترین آلبوم های حاصله از این گروه می توان از آلبوم «کنسرت اساتید موسیقی ایران» وبا آوای دلنشین استاد «شهرام ناظری» نام برد.

ایستاده :جلیل شهناز و حسن کسایی نشسته ابوالحسن صبا

آنچه که این نوازنده تار را از هم عصران خود متمایز میکرد نگرش متفاوت به ردیف و خلق جمله بندی های مختص به خود بود.

جلیل شهناز با پشتوانه قوی موسیقی دستگاهی خود، جملاتی را در لحظه خلق می کرد که در نوع خود منحصر بفرد بود.

درک و دریافت وی از ریتم در موسیقی سنتی ایران و بداهه پردازی در دوره های مختلف ریتمیک یکی دیگر از شاخصه های این نوازنده سرشناس موسیقی ایرانی بود که با تمامی نوازندگان دوره خود تفاوت داشت .

امروز در مراکز اکادمیک موسیقی شیوه نوازندگی و نگاه این استاد سرشناس به بداهه نوازی مورد توجه است و در قالب درس های آموزشی تدریس می شود.

جلیل شهناز، علاوه بر نواختن تار، که ساز اختصاصی اوست، با نواختن ویولون، سنتور و تمبک نیز آشنایی داشت. معروف است که او در شیوه نوازندگی می‌تواند با ساز خود علاوه بر نواختن، آواز هم بخواند.

حسین تهرانی، جلیل شهناز ، فرامرز پایور

این نوازنده تار در طول زندگی هنری خود با هنرمندان والای کشور از جمله فرامرز پایور، حبیب الله بدیعی، پرویز یاحقی، همایون خرم، علی تجویدی، منصور صارمی، رضا ورزنده، امیر ناصر افتتاح، جهانگیر ملک، اسدالله ملک، حسن کسائی، محمد موسوی، تاج اصفهانی، ادیب خوانساری، محمودی خوانساری، عبدالوهاب شهیدی، اکبر گلپایگانی، حسین خواجه امیری و محمدرضا شجریان همکاری داشته‌است.

وی در دههٔ ۱۳۶۰ همراه با فرامرز پایور (سنتور)، علی اصغر بهاری (کمانچه)، محمد اسماعیلی (تنبک) و محمد موسوی (نی) «گروه اساتید» را تشکیل داد و با این گروه، مسافرت‌های متعددی به کشورهای مختلف انجام داد.

جلیل شهناز در آرامگاه خیام

«شهناز موسیقی ایران»، با استفاده از تکنیک‌های برجسته در شیوه تارنوازی توانست بسیاری از ردیف‌های موسیقی سنتی ایران را با تار بنوازد که از جمله نواختن در مایه دشتی و دشتستانی است که بسیار با ارزش است.

دیگر مختصات ممتاز هنر شهناز، آشنایی او با آهنگ ها و ترانه های محلی و آثار فولکلوریک ایران است و در حافظه شگفت آور او گنجینه بزرگی از ترانه های محلی و تصنیف های کهن ایران وجود دارد و بخش مهمی از نواخته های وی با الهام گرفتن از این تصنیف ها و ترانه ها و آهنگ ها شکل می گیرد. از جمله آثاری که در تار شهناز تاثیر فراوان باقی نهاده، آهنگ ها و ترانه های اصیل بختیاری است که از موسیقی های کهن ایران ریشه گرفته و میراث فرهنگی و هنری را نمایندگی می کنند.

نوآوری در آثار شهناز

جلیل شهنار تا اواخر عمر و تا جایی که شرایط جسمانی به وی اجازه می داد دست از تار نوازی برنداشت و صدای تار او تا آخر صلابت و زیبایی خود را از دست نداد.

وی در سال ۱۳۸۳ به عنوان چهره ماندگار هنر و موسیقی برگزیده شد. همچنین در ۲۷ تیر سال ۱۳۸۳، مدرک درجه یک هنری (معادل دکترا) برای تجلیل از یک عمر فعالیت هنری به جلیل شهناز اهدا شد.

در سال ۱۳۸۷، محمدرضا شجریان، گروهی که با آن کار می‌کرد را به افتخار جلیل شهناز، گروه شهناز نام گذاشت.

سارنگ، تاج اصفهانی ،جلیل شهناز و حسن کسایی هنرمندان اصفهان

جلیل شهناز پس از یک دوره بیماری صبح روز دوشنبه ٢٧ خرداد ١٣٩٢ در بیمارستان دی درگذشت. محمدرضا شجریان پس از درگذشت استاد فرمودند: استاد جلیل شهناز در من شور و عشق آفرید و من با صدای تار شهناز بدین جارسیدم و کلمۀ شهناز فقط لایق شهناز و استاد جلیل شهناز را بسان حافظ که تکرار ناشدنی‌ست خواند.

جلیل شهناز و حسن کسایی

شهناز در جوانی با کسایی آشنا شد و این آشنایی زمینه همکاری هنری دراز مدت این دو استاد بود.

آثار استاد جلیل شهناز

- آلبوم «عطرافشان» (همراه با تمبک محمد اسماعیلی)

- کتاب «گلهای جاویدان» (پانزده قطعه برای تار و سه تار).

حضور در برخی شماره‌ های مجموعه آلبوم آشنایی با شیوه آواز استاد غلامحسین بنان

غم‌ زده (همایون خرم، جلیل شهناز، امیرناصر افتتاح)

پانزده قطعه برگزیده برای تار

تار و ترمه

شور و زندگی

عشق و زندگی

انتظار دل، خلوت گزیده (با صدای استاد محمدرضا شجریان)

نرگس مست (با صدای حسام الدین سراج)

سکوت (با صدای ایرج بسطامی)

گل من (با صدای ایرج خواجه امیری)

تمنای وصال (با صدای عبدالحسین مختاباد)

کنسرت اساتید موسیقی ایران (با صدای شهرام ناظری و اجرای گروه اساتید موسیقی ایران)

کرشمه نرگس (با صدای سیامک شجریان، برادر استاد محمدرضا شجریان)

شمع لرزان (اسدالله ملک، جلیل شهناز، منصور صارمی، جهانگیر ملک)

دل شیدا (با صدای شهرام ناظری و اجرای گروه اساتید موسیقی ایران)

سکوت باغ (همنوازی با حسن کسایی)

و آثار پرشمار دیگری که از استاد جلیل شهناز به یادگار مانده است.