بسیاری از ما با زمزمه یکی از زیباترین سروده های «عارف قزوینی» با عنوان «از خون جوانان وطن لاله دمیده»، به یاد شجریان می افتیم.
دعای معروف ربنا در ماه رمضان پیش از اذان مغرب به همراه مناجات مثنوی افشاری باصدای شجریان به مدت ۳۰ سال از اصلی‌ترین برنامه‌های رادیو و تلویزیون برای ماه رمضان بودند.
وی دعای ربنا را متعلق به مردم ایران معرفی کرده و حتی هنگامی که صدا و سیما را از پخش آثارش منع کرد، از پخش دعای ربنا را به عنوان یک مورد استثناء ممانعتی بعمل نیاورد.
بعد از درگذشت پدرش که از اساتید و قاریان مشهور قرآن در مشهد بود برخی از تلاوت‌های قرآن خود را با عنوان «به یاد پدر» در دو سی دی مجزا (به یاد پدر ۱ و به یاد پدر ۲) منتشر کرد.
محمدرضا شجریان اول مهر ماه ۱۳۱۹ در مشهد متولد شد و از همان کودکی به آواز خواندن پرداخت .
۱۵بهمن ۱۳۲۶ به کلاس اول رفته و یک سال بعد به آموزش تلاوت قرآن‌کریم نزد پدر میپردازد و در نه سالگی تلاوت قرآن را آغاز و در میتینگ‌ها و اجتماعات سیاسی آن سال‌ها به تلاوت قرآن میپردازد .
اما در سال ۱۳۳۱ برای نخستین بار صدای محمدرضا شجریان از رادیو خراسان پخش می‌شود.
محمدرضا در دوران تحصیل نیز خوش درخشید و سال ۱۳۳۲ عنوان شاگرد ممتاز را در بین دانش آموزان مشهدی از آن خود کرد. سپس در دبیرستان شاهرضا به تحصیلات خود ادامه داد و در سال ۱۳۳۴ با شرکت در مسابقات قهرمانی مدارس به تیم دانش آموزی استان راه یافت.
جلال اخباری
سال ۱۳۳۶ همزمان با ورود به دانشسرای مقدماتی در مشهد، برای نخستین بار با یک معلم موسیقی به نام «جوان» آشنا می‌شود که این آشنایی سبب می‌شود تا محمدرضا آموزش آواز را بصورت جدی دنبال کند و در سال ۱۳۳۸ به اجرای آوازهایی بدون ساز و همچنین قرائت قرآن برای رادیو خراسان بپردازد.
سال بعد پس از اخذ دیپلم دانشسرای عالی، به استخدام آموزش و پرورش درآمده و همزمان به تدریس در دبستان خواجه نظام‌الملک بخش رادکان می پردازد و در این زمان بود که با ساز دلنواز سنتور آشنا می‌شود و این آشنایی اشتیاق وی به آموزش نت و فراگیری سنتور نزد آقای «جلال اخباری» را در او برمی انگیزد و همزمان با آموزش سنتور تحقیق برای بهتر کردن صدای سنتور نیز آغاز می‌شود.
محمدرضا شجریان و احمد عبادی
مهاجرت به تهران در سال ۱۳۴۶ باب آشنایی او با استاد احمد عبادی (نوازنده و نواساز نامی سه‌تار) و همکاری با رادیو ایران و شرکت در کلاس آواز «استاد اسماعیل مهرتاش» همراه داشت. همزمان با شرکت در انجمن خوشنویسان «استاد بوذری» به آموختن خوشنویسی پرداخت و سال ۱۳۴۹ عنوان «خوشنویس ممتاز» را از آن خود کرد.
آشنایی با «رضا ورزنده» در تابستان همین سال به اجرا و ضبط نخستین برنامه در رادیو ایران با عنوان "برگ سبز شماره ی ۲۱۶ " در شبانگاه جمعه ۱۵ اذر ماه انجامید و رسماً همکاری خود را با تلویزیون ملی ایران آغاز نمود.
سال ۱۳۵۰ به مشق سنتور و آموزش ردیف آوازی صبا نزد «فرامرز پایور» پرداخته، با «هوشنگ ابتهاج» شاعر گرانقدر آشنا شده و در کنار ایشان به اجرای برنامه «گلهای تازه رادیو» میپردازد.
البته ناگفته نماند که او تا سال ۱۳۵۰ به خواست پدرش که فردی مذهبی بود، با نام مستعار «سیاوش بیدگانی» با رادیو همکاری می‌کرد، ولی بعد از آن پدرش به او اجازه استفاده از نام اصلی‌اش را داد.
محمدرضا شجریان و مهدی شجریان (پدر)
محمدرضا شجریان ، مهدی شجریان ( پدر) و همایون شجریان
نورعلی خان برومند و محمدرضا شجریان
سال ۱۳۵۱ ضمن همکاری در برنامه گلها با استاد «نور علی خان برومند» به آموزش سبک و شیوه آوازی «طاهر زاده» نزد وی پرداخت.
البته آشنایی با «استاد دوامی» و آموختن ردیف‌های آوازی از دیگر توفیقات شجریان در این سال بود.
«مرکز حفظ و اشاعه موسیقی» در سال ۱۳۵۲ به همت گروهی از هنرمندان چون «محمدرضا لطفی», «ناصر فرهنگفر», «حسین علیزاده»، «جلال ذوالفنون»، «داود گنجه‌ای», «مقدسی», «حدادی» به سرپرستی استاد «داریوش صفوت» و با همکاری استاد شجریان پایه گذاری شد.
محمدرضا شجریان و هوشنگ ابتهاج
اجرای کنسرتهای برون مرزی استاد شجریان از سال ۱۳۵۴ آغاز شد و سال ۱۳۵۶ شرکت «دل آواز» را تاسیس کرد .
ناگفته نماند که در سال ۱۳۵۷ در مسابقه های تلاوت قرآن سراسر کشور به مقام نخست می‌رسد.
در سال ۱۳۵۷ گروه عارف و شیدا پس از استعفا از رادیو به‌صورت مستقل فعالیت خود را در «کانون چاوش» ادامه دادند.
«کانون چاوش » انجمن موسیقی بود که با تلاش هنرمندانی مانند «محمدرضا لطفی» و «حسین علیزاده» و حمایت های «هوشنگ ابتهاج» به فعالیت می‌پرداخت .
این کانون از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۳ به کار خود ادامه داد که حاصل آن انتشار ۱۲ آلبوم که خواننده اصلی ۵ آلبوم آن، محمدرضا شجریان بود.
غلامرضا دادبه و محمدرضا شجریان
نخستین دیدار شجریان با « غلامرضا دادبه» در عصر اردیبهشت ۱۳۵۸ در منزل او بود و هنرمندانی چون «ادیب خوانساری»، «احمد عبادی»، «حسن کسایی» ، «محمد موسوی» و «مرتضی عبدالرسولی» نیز حضور داشتند و پس از این نشست دیدارهای شجریان تا پایان عمر دادبه ادامه می یابد.
حسن کسایی، محمدرضا شجریان و احمد عبادی
محمدرضا شجریان از دادبه چنین یاد کرده است: « سال ۱۳۵۸ من با آقای «دادبه» یکی از اساتید اندیشه و مردی عارف که سر رشتهٔ موسیقی داشتند، آشنا شدم. او خیلی بیشتر از پدرم در من اثر گذاشت. برخورد با استاد دادبه مرا دگرگون کرد. زمینه در من آماده بود؛ ولی او بود که به من توجه داد که مساله مهم مردم و انسانیت است. از آن موقع کار هنری را برای آرمان های انسانی که آرمان های جهانی است دنبال کردم.»
محمدرضا شجریان و فرامرز پایور
محمد اسماعیلی (تنبک)،حسن ناهید،رحمت الله بدیعی، شجریان، هوشنگ ظریف، فرامرزپایور
در همین سال آلبوم‌های مختلف را با «گروه پایور» و نیز آلبوم‌های را با «گروه شیدا» و «عارف» اجرا و ضبط می‌کند.
همکاری گسترده شجریان و «پرویز مشکاتیان» در سال‌های دهه شصت آغاز شد که حاصل آن آلبوم‌های ماهور، بیداد، نوا، دستان و ... است.
بیشتر آوازها و تصنیف‌های اجرا شده توسط محمدرضا شجریان گزیده‌ای از سروده‌های شاعران بزرگ ایران چون سعدی، حافظ، مولوی، باباطاهر، خیام، عطار و برخی تصنیف‌های قدیمی با مضامین عاشقانه و اجتماعی مانند اشعار رهی معیری بوده است. وی همچنین، در برخی کنسرت‌ها و کارهای جدیدتر خود از «شعر نو» شاعرانی چون فریدون مشیری، نیما یوشیج، سهراب سپهری، شفیعی کدکنی، مهدی اخوان‌ثالث و هوشنگ ابتهاج استفاده کرده است.
تصنیف «داروَگ» که از آثار شعر نو نیما یوشیج بود را با آهنگ‌سازی «استاد لطفی» از آن جمله می‌باشد.
محمدرضا شجریان و پرویز مشکاتیان
در سال ۱۳۶۸ به همراه «پیرنیاکان نوازنده سه تار و تار» و «عندلیبی نوازنده نی » کنسرت‌هایی را در خارج از کشور برگزار می‌کند و در سال ۱۳۶۹ پس از زلزله‌ی رودبار، برای جمع‌آوری کمک به زلزله زدگان اجراهایی در آمریکا و اروپا داشت.
و سپس به کنسرتهای برون مرزی به همراه پسرش «همایون شجریان» و «کیهان کلهر» ادامه می‌دهد.
در سال ۷۱ به اجرای کنسرتهای مرحله دوم در امریکا با و مجددا با «داریوش پیر نیاکان»، «جمشید عندلیبی» و «همایون شجریان» می پردازد. انتشار آلبوم یاد ایام، آسمان عشق و نیز دلشدگان حاصل این سال‌ها است.
حادثه ناگوار زلزله بم و کمک به آسیب دیدگان، اجرای کنسرت دیگری در تهران را با همراهی « حسین علیزاده» ، «کلهر» و «همایون جوان» در سال ۱۳۸۳ به همراه داشت.
جوایز ارزنده محمدرضا شجریان خسرو آواز ایران
- جوایز یونسکو و گرمی : در سال ۱۳۷۸ موفق به دریافت جایزه «پیکاسو» و دیپلم افتخار از طرف «سازمان یونسکو» در پاریس شد.
- جایزه بیتا : جمعه ۲۸ آبان ماه ۱۳۸۹ مراسمی با نام «سومین سال بزرگداشت ادب و هنر پارسی» در دانشگاه استنفورد آمریکا برگزار شد که طی آن سومین جایزه بیتا به دست بنیان‌گذارش «بیتا دریاباری» به محمدرضا شجریان استاد موسیقی ایرانی رسید.
- نشان شوالیه : نشان شوالیهٔ ملی لیاقت در آیینی رسمی، شامگاه دوم تیر ۱۳۹۳ در سفارت فرانسه در تهران به شجریان اهدا شد.
- در این آیین؛ شجریان نشان عالی وزارت فرهنگ و هنر دولت فرانسه را از «برونو فوشه», سفیر فرانسه در تهران دریافت و نامش در رتبه کسانی که این نشان را از دولت فرانسه دریافت کرده؛ ثبت شد.
- نشان عالی هنر برای صلح : در شهریور ۱۳۹۶ در پنجمین جشنواره بین‌المللی «هنر برای صلح» نشان عالی هنر برای صلح سال ۱۳۹۶ به محمدرضا شجریان و ۳ هنرمند دیگر اهداء شد.
- جایزه بنیاد آقاخان: در فروردین ۱۳۹۸ جشنواره موسیقی بنیاد آقاخان جایزه ویژه «خداوندگار موسیقی» را به محمدرضا شجریان تقدیم کرد. هیئت داوران این جشنواره در بیانیه‌ای اعلام کرد: علت تقدیم این جایزه به محمدرضا شجریان نقش آفرینی مستمر او در غنی کردن میراث موسیقایی بشر، استادی بی همتای او در موسیقی و تأثیرگذاری اجتماعی او به عنوان یک موسیقی‌دان و معلم در ایران و خارج از مرزهای این کشور بوده‌است.در ۱۱ فروردین ۱۳۹۸ مژگان شجریان به نیابت از پدر این جایزه را دریافت نمود.
محمدرضا شجریان مبدع چند ساز جدید در موسیقی ایرانی است که این سازها در اردیبهشت ۱۳۹۰ در نمایشگاه تهران این رسماً به نمایش عمومی درآورد.
برخی این سازها عبارتند از: صراحی، شهر آشوب، ساغر، کرشمه، سبو.
این سازها در کنسرتهای محمدرضا شجریان به همراه گروه شهناز یا برادران پورناظری استفاده می‌شوند
تولید سازهای ابداعی به دست شجریان با انتقاد زیادی مواجه شد و در نشستی با حضور کارشناسانی همچون: «جلال ذوالفنون», «جمال سماواتی»، «حسین علیزاده»، «داریوش طلایی» مورد نقد قرار گرفت.
اصغر فرهادی، همایون شجریان ، حسین علیزاده و محمدرضا شجریان
محمدرضا شجریان دو بار ازدواج کرد.
ابتدا در سال ۱۳۴۰، در ۲۱ سالگی با «بانو فرخنده گل افشان» که وی نیز معلم دبستانی در شهر قوچان بود، اما این زندگی بعد از سی سال به طلاق و جدایی ختم شد.
در سال ۱۳۴۲ فرزند اول محمدرضا شجریان (راحله) متولد شد، در سال ۱۳۴۴ دختر دوم محمدرضا شجریان (افسانه) در مشهد به دنیا آمد که بعدها با پرویز مشکاتیان ازدواج کرد و دختر سوم او مژگان در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۴۸ در تهران متولد شد و پسرش همایون شجریان در سال ۱۳۵۴ متولد شد.
محمدرضا شجریان در سال ۱۳۷۰ برای دومین بار با «بانو کتایون خوانساری» ازدواج کرد و در سال ۱۳۷۶ فرزند دیگر شجریان به نام رایان متولد شد.
محمدرضا شجریان در نوروز ۹۵ با انتشار یک کلیپ با موهای تراشیده خبر از یک مهمان قدیمی ۱۵ ساله داد که بعدها مشخص شد وی به سرطان مبتلا شده است.
شجریان از زمان اعلام خبر سرطان خود از سال ۹۵ دیگر در محفل‌های هنری حاضر نشد و کمتر کسی موفق به ملاقات با وی شد.
از ابتدای سال ۹۹ در چند نوبت به بیمارستان منتقل و در بخش مراقب‌های ویژه بستری شد که آخرین نوبت آن روز ۱۳ مهرماه بود و عاقبت بعدازظهرِ پنجشنبه ۱۷ مهر ۱۳۹۹ در ۸۰ سالگی درگذشت.
پیکر زنده‌یاد شجریان طبق برنامه‌ریزی برای تدفین و خاکسپاری به زادگاهش مشهد مقدس انتقال یافته و صبح روز شنبه ۱۹ مهر ماه در آرامگاه فردوسی به خاک سپرده شد.